تومور مارکرها

تومور مارکرها، مواد بیوشیمیایی اغلب پروتئینی هستند که با بدخیمی تومور در ارتباط بوده و قابل اندازه‌گیری می باشند. این مواد توسط سلول‌ های تومور یا توسط بدن در پاسخ به سلول‌ های تومور ساخته میشوند. به عبارتی تومور مارکر ماده موجود در خون، ادرار و یا در بعضی از بافت های بدن است که در صورت ابتلا به بیماری سرطان میتواند افزایش یابد. هر چند افزایش سطح تومورمارکرهای مختلف میتواند نشان‌ دهنده سرطان باشد. با این حال بعضی از آنها در شرایط غیر سرطانی هم مشاهده میشوند. در نتیجه برای سرطان تشخیصی نمی باشند. بنابراین ممكن است فردی كه دچار سرطان است سطح بالايی از تومور ماركر را نشان ندهد.

لذا پزشك علاوه بر تست تومور ماركر با گرفتن تاريخچه بيمار، سابقه خانوادگی، علايم بالينی و ساير تست‌ های آزمايشگاهی و تصویربرداری به وجود سرطان در فرد پی میبرد. تومور مارکرها انواع گوناگونی دارند. بعضی فقط در یک نوع از سرطان مشاهده میشوند و گروهی دیگر ممکن است در انواع مختلفی از سرطان‌ ها یافت شوند.

افزایش میزان تومور مارکرها به تنهایی برای تشخیص سرطان کافی نیستند. بلکه همراهی آنها با انجام اعمال تخصصی نظیر: ماموگرافی، سونوگرافی، سی‌ تی‌ اسکن میتوانند یک آزمون تشخیصی محسوب گردند. هر چند که آزمون تشخیصی تعیین کننده باید با بافت‌ برداری یا بیوپسی انجام گیرد. با این حال از تومورمارکرها میتوان برای غربالگری و تشخیص زود هنگام سرطان، تعیین میزان پیشرفت٫ نظارت بر درمان و یا تشخیص بازگشت سرطان استفاده نمود. در این بحث به اختصار تومورمارکرهای اختصاصی و غیر اختصاصی مربوط به برخی از سرطان ها ذکر شده است: (کاربران گرامی شما میتوانید برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص ژنتیک سرطان کلیک فرمائید)

پستان

• CA15-3
• CEA
• HER2
• ER
• PR

تخمدان

• CA125
• CEA
• HE4
• Beta hCG
• Inhibin A & B
• LDH
• AFP
• CA72-4

رحم و سرویکس (سرطان دهانه رحم)

• CA125
• CEA

ریه

• CA125
• CEA
• Cyfra 21-1
• NSE

روده

• M2PK
• CEA
• CA19-9
• CA72-4

معده

• CEA
• CA242
• CA19-9
• CA72-4
• HER2

پانکراس

• CA125
• CA19-9
• CEA

کیسه صفرا

• CA19-9
• CEA

کبد

• AFP
• CEA
• CA19-9

پروستات

• PSA
• F.PSA

بیضه

• AFP
• Beta HCG
• CEA

مثانه

• CEA
• NMP22

تیروئید

• CEA
• Thyroglobulin

Calcitonin

تومور مارکرهای آنتی ژن کارسینو امبریونیک (Carcinoembryonic (CEA)):

آنتی ژن کارسینو امبریونیک برای تعیین شدت بیماری و پیش آگهی در مبتلایان به سرطان و کنترل پاسخ به درمان به ویژه سرطان مربوط به دستگاه گوارش و پستان کاربرد دارند. این آنتی ژن پروتئینی است که به طور طبیعی در بافت گوارشی جنین ساخته میشود. در هنگام تولد سطح سرمی آن غیر قابل اندازه گیری میباشد. آنتی ژن کارسینو امبریونیک در افراد مبتلا به انواع کارسینوماها (مانند پستان، لوزالمعده، معده، ریه، تخمدان و کبدی – صفراوی، سارکوماها و حتی بسیاری از بیماری‌ های خوش خیم مانند بیماری‌ های کبدی، کولیت اولسراتیو، دیورتیکولیت و سیروز) افزایش می یابد.

به همین دلیل آنتی ژن CEA آزمایش غربالگری مناسبی برای تشخیص سرطان کولورکتال در جمعیت کل نمیباشد و استفاده آن محدود به تعیین پیش آگهی و کنترل پاسخ به درمان ضد نئوپلاستیک بیمار مبتلا به سرطان کولورکتال است.

• سطح CEA در سرطان مربوط به دستگاه گوارش، پستان، لوزالمعده، معده و کبدی-صفراوی افزایش می‌ یابد.
• افرادی که سابقه طولانی مصرف سیگار دارند سطح بالاتری از CEA نسبت به افراد غیرسیگاری دارند.
• سطح ابتدایی قبل از درمان CEA، یک شاخص اندازه‌ تومور و پیش آگهی آن است.
• کاهش شدید سطح CEA نسبت به قبل از عمل نشان دهنده ریشه کنی کامل تومور می‌ باشد.
• CEA را میتوان در مایعات بدن غیر از خون (نظیر مایع جنب، CSF و صفاق) هم تشخیص داد و حضور آن در مایعات نشان دهنده متاستاز است.
• برای انجام آنتی ژن کارسینو امبریونیک نیاز به ناشتایی نمی‌ باشد.

آنتی‌ژن سرطانی Cancer Antigen 19-9 (CA19-9):

آنتی‌ ژن سرطانی CA19-9 یک آنتی‌ ژن سطحی کربوهیدراتی است که برای شناسایی مبتلایان به سرطان لوزالمعده و کبدی صفراوی و ارزیابی پاسخ به درمان استفاده می‌شود. حدود ۷۰ درصد مبتلایان به کارسینومای پانکراس و ۶۵ درصد مبتلایان به سرطان کبدی صفراوی سطوح بالایی از این آنتی‌ ژن را دارا می‌ باشند. افزایش ملایم سطح این تومورمارکر در سرطان کولورکتال، ریه و معده، بیماری‌ های روماتوئید، سیروز، پانکراتیت، کوله سیستیت، هپاتیت، بیماری‌ های التهابی روده و سنگ‌ های صفراوی وجود دارد. به دلیل حساسیت و اختصاصیت پایین این تومورمارکر، این آزمایش برای غربالگری تومورهای لوزالمعده و کبدی صفراوی در جمعیت کل استفاده نمی‌ شود.

آنتی‌ ژن سرطانی CA19-9 برای تایید تشخیص تومورهای لوزالمعده یا کبدی صفراوی و برای کنترل پاسخ بیماران به درمان استفاده میشود.

• اندازه‌ گیری توام آنتی ژن سرطانی CA19-9 و CEA در پیگیری بیماران مبتلا به سرطان معده مفید می‌ باشد.
• برای انجام آنتی‌ ژن سرطانی CA19-9 نیاز به ناشتایی نمی‌ باشد.

آنتی ژن اختصاصی پروستات Prostatic Specific Antigen (PSA):

پروتئین PSA به طور عمده توسط سلول‌ ها در پروستات تولید می‌ شود. بیشتر PSA به داخل مایع منی رها می‌ شود. اما مقدار کمی از آن نیز به درون جریان خون رها میگردد. این پروتئین به دو شکل آزاد و کمپلکس (متصل به یک پروتئین) در خون وجود دارد. به طور معمول همه مردان مقدار کمی از این پروتئین را در خون دارا می‌ باشند. افزایش مقدار PSA ممکن است نشانه وجود مشکلی در غده پروستات باشد. اما قطعا به معنی سرطان پروستات نیست. آنتی ژن اختصاصی پروستات برای غربالگری تشخیص اولیه سرطان پروستات صورت میگیرد و در صورتی که با معاینه رکتال همراه شود حدود ۹۰ درصد موارد سرطان‌ های بالینی قابل تشخیص خواهند بود.

• افزایش چشمگیر سطح PSA با سرطان پروستات مرتبط می‌ باشد.
• حساسیت و اختصاصیت PSA نسبت به سایر شاخص‌ های توموری پروستات بیشتر است.
• مارکری حساس برای کنترل پاسخ به درمان و عود تومور بعد از درمان می‌ باشد.
• اندازه‌ گیری این مارکر همراه با معاینه انگشتی رکتال حساسیت بیشتری برای تشخیص دارد.
• افزایش سرعت تغییر تیتر PSA شک به سرطان را افزایش می‌ دهد.
• عفونت اخیر مجرای ادراری، سن و هیپرپلازی خوش‌ خیم پروستات از عوامل افزایش سطح PSA می‌ باشد.
• هنگامی که پزشک آنتی ژن اختصاصی پروستات درخواست میکند، به PSA تام اشاره دارد. مجموع‌ PSA آزاد و PSA کمپلکس، ‌PSA تام نام دارد.
• در بیماری‌ های خوش خیم پروستات، ‌PSA آزاد بیشتری نسبت به نوع کمپلکس وجود دارد.
• انزال طی ۲۴ ساعت قبل از آزمایش با افزایش سطح PSA همراه است.
• مقدار طبیعی آن با افزایش سن تغییر می کند.
• آنتی ژن اختصاصی پروستات نیاز به ناشتایی ندارد.

آنتی ژن سرطانی Cancer Antigen 15-3 (CA15-3):

این تومور مارکر برای کنترل پاسخ بیماران به درمان سرطان متاستاتیک پستان استفاده میشود. بیماری های خوش خیم پستان و سرطان ریه، لوزالمعده، تخمدان، پروستات، سیروز، هپاتیت و کولون موجب افزایش سطح این آنتی ژن می شوند. ۸۰ درصد افراد مبتلا به سرطان متاستاتیک سطح آنتی ژن سرطانی CA15-3 بالایی دارند. استفاده از این آنتی ژن به عنوان آزمایش غربالگری در سرطان های پستان اولیه محدود می‌ باشد. (برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد تومور مارکر 15.3 لطفا کلیک فرمائید)

• این آنتی ژن برای بررسی پاسخ بیماران به درمان سرطان متاستاتیک پستان مفید می باشد.
• در بیمارانی که علائم و سایر نتایج آزمایش های آنها نشان دهنده عود بیماری است، افزایش در این تومورمارکر تشخیص عود سرطان پستان را تایید میکند.
• این آزمایش نیاز به ناشتایی ندارد.

تومور مارکرهای آنتی ژن سرطانی Cancer Antigen 125 (CA125):

این تومورمارکر برای تشخیص و تعیین شدت بیماری و پاسخ به درمان در سرطان تخمدان کاربرد دارد. آنتی ژن CA125 شاخص دقیقی برای تومورهای اپیتلیال غیر موسینی تخمدان می باشد و در بیش از ۸۰ درصد زنان مبتلا به سرطان تخمدان افزایش می یابد. (آنتی ژن سرطانی CA125) این آنتی ژن در سرطان لوزالمعده، کولون، ریه، صفاق و پستان و همچنین بیماری های سیروز، پانکراتیت، پریتونیت، آندومتریوز و بیماری های التهابی لگن افزایش پیدا می کند. به دلیل اختصاصیت کم این آزمایش، آزمایش غربالگری مناسبی برای جمعیت عمومی بدون علامت نمی باشد.

• این آزمایش در تشخیص و تعیین شدت بیماری و پاسخ به درمان در سرطان تخمدان کاربرد دارد.
• این آزمایش در غربالگری زنان در معرض خطر بالا که سابقه خانوادگی سرطان تخمدان دارند، استفاده می شود.
• در بیمارانی که به درمان پاسخ می دهند، آزمایش های متوالی کاهشی پیشرونده در تیتر CA 125 را نشان می دهند.
• کشیدن سیگار می تواند موجب افزایش کاذب تیتر CA 125 شود.
• این آزمایش نیاز به ناشتایی ندارد.

تومور مارکرهای آنتی ژن سرطانی Cancer Antigen 72-4 (CA72-4):

CA72-4 یک تومور مارکر است که در رابطه با کارسینوم معده (درمان و کنترل روند بیماری)، کارسینوم تخمدان (مارکر دوم)، کارسینوم مری، کارسینوم پانکراس و تومورهای دیگر کاربرد دارد. این مارکر ممکن است که در موارد واکنش های التهابی بدن (مثلا پانکراتیت و پنومونی) نیز افزایش نشان دهد.

• این آزمایش نیاز به ناشتایی ندارد

تومور مارکرهای آنتی ژن کربوهیدراتی Carbohydrate Antigen 242 (CA 242):

کمک به تشخیص سرطان پانکراس و تا حدی کولورکتال به همراه تومور مارکر CA19-9 می کند سطح افزایش یافته CA242 نباید به طور مطلق نشان دهنده وجود یا عدم وجود بدخیمی باشد و تست CA242 نباید برای غربالگری سرطان مورد استفاده قرار گیرد. نتایج آزمایش باید تنها همراه با سایر بررسی ها و شیوه های تشخیص و مدیریت بیماری تفسیر گردد و تست CA242 نباید با معاینات بالینی وضع شده جایگزین گردد. در بیماران دچار یرقان یا کلستاز ممکن است تداخل در نتایج آزمایش رخ دهد.

تومور مارکرهای آلفا-فیتوپروتئین Alpha Fetoprotein (AFP):

آلفافیتوپروتئین پروتئین اصلی است که در دوران جنینی توسط کیسه زرده و کبد جنین تولید می شود. اندازه گیری سطح سرمی آلفا فیتوپروتئین در مادران حامله بخشی از آزمایش های غربالگری است و از آن ميتوان جهت تشخيص برخی بيماری ها و ناهنجاری های جنین استفاده کرد. آلفافیتوپروتئین بطور معمول در خون مردان سالم و زنان غير باردار يافت نميشود و یا ميزان آن بسيار اندک است. اما در سرطان های کبد، معده، کولون، ریه، پستان و لنفوم همچنین در سیروز کبد و هپاتیت سطح آن افزایش می یابد. در ۹۰ درصد بیماران مبتلا به هپاتوما سطوح بالای AFP مشاهده می شود. این تومور مارکر همچنین برای بررسی پاسخ به درمان ضد نئوپلاسمی استفاده می گردد.

• آلفافیتوپروتئین نیاز به ناشتایی ندارد.

تومور مارکرها گنادوتروپین جفتی انسانی Human Chorionic Gonadotropin (HCG):

گنادوتروپین جفتی انسان در دوران حاملگی، توسط سلول های سینسیشیوتروفوبلاست (Syncytiotrophoblast) جفت تولید می شود. این هورمون اولین بار حدود ۱۱ روز پس از لقاح در خون و بین ۱۲ تا ۱۴ روز پس از لقاح در ادرار قابل اندازه گیری است. به طور طبیعی مقدار HCG هر ۴۸ ساعت دو برابر میشود. سطح این هورمون در هفته‌ های ۸ تا ۱۱ به حداکثر خود رسیده و سپس در ادامه حاملگی کاهش می‌ یابد. HCG حدود دو هفته پس از زایمان طبیعی، در سرم ناپدید شده و قابل تشخیص نمی‌ باشد. هورمون HCG ساختار گلیکوپروتئینی دارد و از دو زنجیره آلفا و بتا تشکیل شده است.

زنجیره آلفای هورمون HCG از نظر ساختمانی با هورمون­ های LH ،FSH و TSH مشابه است. اما زنجیره بتای آن ساختار منحصر بفردی دارد. به همین دلیل اساس آزمایش ­های سرولوژی تعیین حاملگی، جستجوی زنجیره بتای هورمون HCG در ادرار می‌ باشد. (آزمایش آنالیز ادرار)

• این آزمایش نیاز به ناشتایی ندارد.
• مقادیر پایین HCG ممکن است به دلیل اشتباه در تعیین سن بارداری، حاملگی خارج رحمی و سقط جنین باشد.
• مقادیر بالا HCG ممکن است به دلیل اشتباه در تعیین سن بارداری، حاملگی مولار و چند قلویی باشد.
• مقادیر بیش از حد طبیعی HCG در افرادی که باردار نیستند، نشانگر بدخیمی های نئوپلاسمی به ویژه تومور سلول‌ های زایا نظیر تومور بیضه و کارسینوم تخمدان می باشد.

در چنین مواقعی اندازه گیری HCG به عنوان یک تومور مارکر در ارزیابی پاسخ بیمار به درمان مفید خواهد بود.

M2-PK (M2 pyruvate Kinase)

آنزیمی است که از متابولیسم سلول های سرطانی تولید می شود. مقدار بالای این انزیم می تواند از تومورهای مختلفی تولید شود. از سنجش تیتر این آنزیم در مدفوع جهت بررسی و غربالگری تومورهای کولورکتال کاربرد دارد.

• بالا بودن میزان حساسیت و اختصاصی بودن تست (دقت تست)
• عدم نتایج مثبت کاذب به علت وجود هموروئید و یا دیگر دلایل خونریزی گوارشی
• توانایی تشخیص پولیپ‌ ها و تومورهای بدون خونریزی روده
• عدم نیاز به رژیم غذایی خاص قبل از انجام تست
• تعیین نتیجه تست در مدت یک ساعت

NMP-22

سرطان مثانه نهمین سرطان شایع در دنیا و سیزدهمین عامل مرگ ناشی از سرطان است. وقوع سرطان مثانه در مردان 3 برابر زنان است. در حال حاضر تشخیص و ارزیابی سرطان مثانه با سیستوسکوپی و بررسی سیتولوژی ادرار انجام میشود. امروزه روش‌ هایی بر پایه تشخیص آنتی‌ ژن‌ های محلول که از تومور به داخل ادرار ریزش می‌ یابند، در دسترس هستند که NMP-22 یکی از موارد است. افزایش معنی دار غلظت NMP در روند انتقال سلول نئوپلاستیک به سلول کانری و پیشرفت کارسینوماهای سینه، کولون و مثانه مشاهده میشود. NMPهای محلول موجود در ادرار که بر اثر تومور مثانه ایجاد میشود را میتوان با استفاده از آنتی‌ بادی اختصاصی علیه اپی‌توپ ویژه NMP شناسایی نمود.

اختصاصیت NMP-22 برای TCC درجه 1 معادل 52% است که در مقایسه با اختصاصیت سیتولوژی ادرار (17%) قابلیت بهتری دارد و لذا می تواند برای تشخیص درجه پایین TCC بسیار مؤثر باشد. اختصاصیت هر دو روش NMP-22 و سیتولوژی ادرار در تومورهای درجه بالا عالی است. لذا هر دو این تست‌ ها در این موارد کاربردی هستند.

Cyfra 21-1

سایتوکراتین 19 (Cyfra 21-1) به صورت مکرر در خون بیماران مبتلا به سرطان ریه وجود دارد. به علت اختصاصیت بالای Cyfra 21-1 این مارکر جهت مارکر تفریقی در پاتولوژی تومورهای بدخیم مخصوصا سرطان ریه به کار می رود. همچنین این مارکر در تشخیص تفریقی توده های ریوی مشکوک جهت انتخاب درمان مناسب بسیار ضروری می باشد. نقش اصلی Cyfra 21-1 مانیتور کردن سرطان ریه، بازگشت و عود مجدد بیماری بعد از درمان اولیه می باشد. درمان موفق با کاهش سریع تیتر Cyfra 21-1 در سرم بیمار همراه است. همچنین تیتر این مارکر در بیماران با سرطان گوارشی، دستگاه ادراری- تناسلی نیز افزایش می یابد.

تاریخ انتشار: 00/04/15

مطالب مشابه:

ژن KRAS