ایمونوفنوتایپ فلوسایتومتری
ایمونوفنوتایپ فلوسایتومتری روشی آزمایشگاهی است که حضور یا عدم حضور مارکر‌های سلول های سفید خون (WBC)، به نام آنتی ژن، را تشخیص می دهد. این آنتی ژن ها ساختار‌های پروتئینی هستند که داخل یا بر روی WBCها یافت می شوند. گروه های خاصی از این آنتی ژن ها معمولاً بر روی WBC یا درون آنها وجود داشته و منحصر به انواع سلول ها و مراحل بلوغ سلولی هستند. به علاوه، الگوهای خاصی از آنتی ژن ها بر روی سلول های غیرطبیعی یا سرطانی که در لوکمی ها و لنفوم ها دیده می شوند، وجود دارد. ایمونوفنوتایپ فلوسایتومتری ممکن است برای کمک به تشخیص، گروه بندی، درمان و پیشرفت این سلول های خونی سرطانی مفید باشد.
لوکمی ها و لنفوم ها با شروع تقسیم غیر قابل کنترل یک گلبول سفید غیر طبیعی و کپی های آن ایجاد می شوند.
سلول های سفید غیرطبیعی رشد می کنند، اما با عفونت ها مبارزه نکرده یا عملکردهای دیگری مانند WBC های طبیعی را انجام نمی دهند. سلول های سفید غیرطبیعی با سرعت طبیعی نمی میرند، بنابراین در مغز استخوان، غدد لنفاوی یا سایر بافت ها تجمع می یابند. با افزایش تعداد سلول های غیرطبیعی در مغز استخوان، ممکن است این سلول ها روی هم انباشته شده و از تولید گلبول های سفید طبیعی، گلبول های قرمز و پلاکت ها جلوگیری کنند، و در نهایت سلول های غیر طبیعی نیز ممکن است در خون آزاد شوند. همانطور که تعداد سلول های غیرطبیعی در غده لنفاوی افزایش می یابد، سایز غده لنفاوی نیز افزایش می یابد. گاهی اوقات لنفوم خون و یا مغز استخوان را نیز درگیر می کند.
اگر فرد مبتلا به لوکمی یا لنفوم باشد، در آزمایش های روتین مانند آزمایش CBC ممکن است تعداد سلول های سفید خونی افزایش یابند. این آزمایش ها ممکن است نشان دهنده لنفوم یا لوکمی باشند، اما به طور کلی، برای تایید تشخیص و شناسایی نوع خاصی از لوکمی یا لنفوم به اطلاعات بیشتری نیاز است که در این شرایط، ممکن است ایمونوفنوتایپ فلوسایتومتری بر روی نمونه های خون، مغز استخوان یا سایر نمونه ها انجام شود. ایمونوفنوتایپ فلوسایتومتری می تواند سلول های طبیعی و همچنین سلول های غیرطبیعی را که الگوی نشانگرهای آنها معمولا با انواع خاصی از لوکمی و لنفوم دیده می شود، شناسایی کند. همچنین، میتوان از نتایج این روش جهت پیش بینی میزان تهاجمی بودن سرطان و یا پاسخ به درمانی خاص استفاده کرد.
((بیشتر آنتی ژن هایی که ایمونوفنوتایپ فلوسایتومتری تشخیص می دهد با عدد CD cluster designation)) شناسایی می شوند. اعداد CD نشان دهنده یک قرارداد نامگذاری بین المللی است. تاکنون صد‌ها آنتی ژن شناسایی شده اند که هر کدام دارای یک عدد CD منحصر به فرد هستند.
آزمایش ایمونوفنوتایپ فلوسایتومتری به چه منظور انجام میشود؟
ایمونوفنوتایپینگ فلوسایتومتری در درجه اول برای کمک به تشخیص و طبقه بندی سرطان های سلولی خون (لوکمی ها و لنفوم ها) و کمک به هدایت درمان آنها استفاده می شود. این آزمایش ممکن است برای پیگیری نتایج غیرطبیعی CBC (افزایش تعداد لنفوسیت‌ها، افزایش وجود سلول های خونی نا بالغ یا سایر سلول های غیرطبیعی) نیز انجام شود.
ایمونوفنوتایپینگ فلوسایتومتری ممکن است برای موارد زیر نیز درخواست شود:
- پیش بینی میزان تهاجمی بودن سرطان
- پیش‌بینی اینکه آیا سرطان به درمان خاصی پاسخ می دهد یا خیر
- کمک به تشخیص موفقیت آمیز بودن درمان لوکمی یا لنفوم
- تعیین اینکه آیا بیماری با وجود درمان باقی می ماند، یا پس از درمان موفقیت آمیز مجدد عود کرده است.
آزمایش ایمونوفنوتایپینگ فلوسایتومتری چه زمانی درخواست میشود؟
ایمونوفنوتایپینگ فلوسایتومتری ممکن است زمانی درخواست شود که: تعداد لنفوسیت ها (یا دیگر سلول های سفید خون) افزایش یافته باشد، فرد مبتلا به آنمی باشد، تعداد پلاکت ها کاهش یافته باشد، یا سلول های سفید خونی نابالغ در خون دیده شود. این ها ممکن است اولین نشانه احتمالی سرطان سلول های خونی باشد. این آزمایش ممکن است زمانی انجام شود که فرد علائم و نشانه های لوکمی و لنفوم داشته باشد، اگرچه ممکن است در اوایل بیماری این علائم خفیف یا غیر اختصاصی باشند.
نمونه هایی از علائم و نشانه های سرطان سلول های خونی عبارتند از:
- احساس خستگی یا فرسودگی، ضعف
- کاهش وزن یا اشتهای غیرقابل توجیه
- تنگی نفس هنگام انجام فعالیت فیزیکی
- رنگ پریدگی پوست
- خونریزی یا کبودی در بدن
- تب
- درد استخوان و مفاصل
- بزرگ شدن غدد لنفاوی، طحال، کبد، کلیه ها و بیضه ها
- سر‌درد
- حالت تهوع
- تعریق شبانه
نتایج آزمایش ایمونوفنوتایپینگ فلوسایتومتری به چه معناست؟
یک پاتولوژیست، که معمولا در خون و بیماری های خونی نیز تخصص دارد (هماتوپاتولوژیست)، نتایج CBC، اسمیر خون، یافته های مغز استخوان و ایمونوفنوتایپ فلوسیتومتری و همچنین سایر آزمایش ها را به منظور ارائه تفسیر جهت تشخیص بیماری در نظر میگیرد.
نشانگرها (آنتی ژن‌ها) که بر روی سلول ها وجود دارند، توسط ایمونوفنوتایپ فلوسیتومتری شناسایی شده و به شناسایی سلول های موجود کمک می کنند. یک سلول طبیعی الگویی از آنتی ژن ها را نشان می دهد که با نوع و بلوغ سلول ارتباط دارد. (سلول های خونی معمولاً در مغز استخوان بالغ میشوند و زمانی که بالغ یا تقریباً بالغ می شوند به گردش در می آیند.) نتایج ایمونوفنوتایپینگ فرد با الگوی آنتی ژن های سلول های طبیعی و همچنین با الگوهای مرتبط با سلول‌های غیرطبیعی (سلول‌های حاضر در لوکمی و لنفوم) مقایسه می شود.
پزشک نتایج ایمونوفنوتایپینگ فلوسیتومتری را همراه با سابقه بالینی فرد، معاینه فیزیکی، علائم و نشانه ها و همچنین تمام تست های آزمایشگاهی برای تشخیص در نظر میگیرد. شرایط هر فرد، منحصر به فرد خواهد بود. ممکن است فرد، آنتی ژن های خاصی داشته باشد، که به طور معمول مشاهده می شوند. اما هنوز ممکن است نوع خاصی از سرطان خون یا لنفوم در فرد شناسایی شود.
در زیر، مثالی از این مورد آمده است:
- خون نوجوانان و بزرگسالان معمولا حاوی تعدادی سلول B بالغ است و سلول های B نابالغ در حال گردش معمولا وجود ندارند.
- هر دو سلول B بالغ و نا بالغ معمولا CD19 مثبت هستند.
- سلول های B بالغ معمولا CD20 مثبت هستند اما CD34 مثبت نیستند. CD20 نشانگر بلوغ و 34CD نشانگر عدم بلوغ است. در واقع، این دو نشانگر معمولا همزمان بیان نمی شوند.
- حال، اگر یک فرد بالغ تعداد کمی سلول B بالغ داشته باشد، اما تعداد زیادی سلول B نابالغ نیز داشته باشد که CD19 مثبت هستند (به یاد داشته باشید، 19CD یک نشانگر سلول B است) و همچنین 34CD و20 CD مثبت است. این سلول ها نابالغ و غیرطبیعی هستند، پس فرد مبتلا به لوکمی سلول B نابالغ است که به عنوان لوکمی لنفوبلاستیک B شناخته می شود.
- جالب توجه است، برخی از آنتی ژن های دیگر موجود ممکن است یک زیر گروه ژنتیکی خاص از لوکمی لنفوبلاستیک B را نشان دهند.
- مهم‌تر از آن، کلاس های جدیدتری از گزینه های درمانی مانند درمان CAR-T، درگیرکننده های سلول های T دوگانه، و آنتی بادی های مونوکلونال وجود داشته که به طور انتخابی مولکول هایی مانند CD19 یا CD20 را هدف قرار می دهند. این درمان های جدیدتر ممکن است در مقایسه با شیمی درمانی معمولی عوارض جانبی کمتری داشته باشند.
پروفایل ایمونوفنوتیپ فلوسایتومتری غیرطبیعی معمولا در موارد زیر مشاهده میشود:
- لوکمی میلوئید حاد
- لوکمی لنفوبلاستیک حاد (ALL)
- لوکمی لنفوبلاستیک مزمن (CLL)
- لنفوم غیر هوچکین سلول B و T
- مولتیپل میلوما
موارد زیر نشانگرهایی را که اغلب در انواع خاصی از سلول ها بیان می شوند، خلاصه می کند:
