کم خونی (آنمی)
آنمی یا کم خونی شرایطی است که در آن خون فاقد تعداد کافی گلبول قرمز سالم برای حمل اکسیژن مورد نیاز به بافت های بدن است. کم خونی که به آن هموگلوبین پایین نیز گفته می شود، می تواند باعث احساس خستگی و ضعف شود. گلبول های قرمز و هموگلوبین موجود در آن ها برای انتقال اکسیژن از ریه ها و رساندن آن به سایر نقاط بدن ضروری می باشد.
عوامل مختلفی می توانند باعث ایجاد کم خونی شوند و بسته به علت، شکل های مختلفی از کم خونی وجود دارد. کم خونی می تواند موقتی یا طولانی مدت باشد و همچنین شدت بیماری می تواند خفیف، متوسط، یا شدید باشد. در اکثر موارد، بیش از یک عامل باعث ایجاد کم خونی است (چند عاملی است). در صورتی که مشکوک به کم خونی یا آنمی هستید به پزشک مراجعه کنید. کم خونی می تواند نشانه ای از یک بیماری جدی باشد. آنمی بیماری نسبتا رایج است که تمام مردان و زنان در همه سن ها و نژاد‌ها را تحت تاثیر قرار می دهد.
با این حال، ریسک ابتلا به آنمی در بعضی از افراد بیشتر است؛ این افراد شامل موارد گروه های زیر می باشد:
- افرادی که در رژیم غذایی شان میزان آهن و ویتامین کمی وجود دارد.
- کسانی که به بیماری های مزمن از جمله بیماری های کلیوی، دیابت، سرطان، بیماری های التهابی روده، عفونت های مزمن مانند سل یا HIV مبتلا هستند.
- افرادی که در خانواده خود سابقه کم خونی مورثی دارند.
- افرادی که در اثر آسیب دیدگی یا جراحی خون زیادی از دست دادند.
بسته به علت بیماری روش های درمان کم خونی متفاوت است و از مصرف مکمل گرفته تا انجام اقدامات پزشکی را شامل می شود. با استفاده از رژیم غذایی سالم می توان از برخی از کم خونی ها جلوگیری کرد.
انواع کم خونی:
- کم خونی آپلاستیک (Aplastic anemia)
- کم خونی ناشی از کمبود آهن (Iron deficiency anemia)
- کم خونی سلول داسی شکل (Sickle cell anemia)
- تالاسمی (Thalassemia)
- کم خونی ناشی از کمبود ویتامین (Vitamin deficiency anemia)
علائم:
علائم و نشانه های کم خونی بسته به عامل ایجادکننده و شدت بیماری متفاوت است. بسته به عامل ایجادکننده، ممکن است بیماری کم خونی هیچ نشانه و تظاهر بالینی نداشته باشد.
برخی از نشانه ها و علائم ظاهری ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- خستگی
- ضعف
- پوست رنگ پریده یا زرد
- ضربان قلب نامنظم
- تنگی نفس
- سرگیجه
- درد قفسه سینه
- دست و پاهای سرد
- سردرد
در اوایل شروع، کم خونی می تواند بسیار خفیف باشد طوری که بیمار به آن توجهی ندارد، ولی با پیشرفت و بدتر شدن کم خونی علائم شدیدتر می شود.
چه زمانی نیاز به مراجعه به پزشک است؟
زمانی که احساس خستگی دارید و نمی دانید دلیل این خستگی چیست به پزشک خود مراجعه کنید.
خستگی علل مختلفی دارد که کم خونی یکی از این عوامل است، بنابراین تصور نکنید اگر احساس خستگی دارید حتما دچار کم خونی شده اید. برخی افراد ممکن است بعد از اهدای خون دچار افت تعداد هموگلوبین شوند و همین باعث ایجاد کم خونی شود.
علل کم خونی (آنمی):
کم خونی می تواند به دلیل شرایطی باشد که در بدو تولد وجود دارد (مادرزادی) یا به دلیل شرایطی که شما ایجاد می کنید (اکتسابی). کم خونی زمانی رخ می دهد که خون شما گلبول های قرمز کافی نداشته باشد.
ممکن است دچار کم خونی شوید اگر:
- بدن شما تعداد گلبول قرمز کافی نسازد
- خونریزی که باعث می شود سرعت از دست دادن سلول های قرمز خون بیشتر از سرعت سنتز آن ها باشد.
- بدن شما گلبول های قرمز را از بین ببرد.
سلول های قرمز خون چه کاری انجام می دهند؟
بدن سه نوع سلول خونی می سازد – سلول های سفید خون برای مقابله علیه عفونت ها، پلاکت ها برای کمک به لخته شدن خون و سلول های قرمز خون برای حمل اکسیژن از ریه به سایر بافت ها و حمل دی اکسید کربن از سایر بافت ها به ریه.
سلول های قرمز خون (گلبول های قرمز خون) دارای هموگلوبین هستند – پروتئینی آهن دار که باعث قرمزی رنگ خون می شود. وظیفه حمل اکسیژن و دی اکسید کربن توسط گلبول های قرمز خون به عهده هموگلوبین است. اکثر سلولهای خونی از جمله گلبول های قرمز خون به طور منظم در مغز استخوان تولید می شوند (ماده ای اسفنجی شکل در استخوان های بلند بدن). برای تولید هموگلوبین و سلول های قرمز خون، بدن به آهن، ویتامین B12، فولات و سایر ریزمغذی ها نیاز دارد.
علت کم خونی (آنمی):
انواع مختلف کم خونی علل مختلفی دارند که عبارتند از:
-
کم خونی کمبود آهن:
شایع ترین نوع کم خونی است که ناشی از کمبود آهن در بدن است. مغز استخوان برای ساخت هموگلوبین نیاز به آهن دارد. بدون مقدار کافی آهن، بدن نمی تواند مقادیر مناسب و کافی هموگلوبین برای سلول های قرمز خون تولید کند.
علائمی که بیشتر خاص کمبود آهن می‌باشد و با کاهش ذخایر آهن بدن بروز می‌کنند شامل ناخن‌های شکننده و خمیده، زبان متورم یا دردناک، بریدگی یا زخم در اطراف دهان و یا میل به خوردن خاک یا یخ می‌باشد.
اگر میزان آهن وارد و جذب شده به بدن کمتر از آهن مورد نیاز بدن باشد، بدن آهن ذخیره شده در بدن را مورد استفاده قرار می‌دهد.
اگر ذخایر آهن تمام شود، گلبول‌های قرمز کمتری با مقادیر کمتری از هموگلوبین تولید می‌شوند که همین امر سبب کم خونی می‌شوند.
در بسیاری از زنان باردار، در صورتی که از مکمل های آهن مصرف نکنند ممکن است دچار کم خونی فقر آهن شوند. همچنین از دست دادن خون می تواند باعث ایجاد این نوع کم خونی شود برای مثال قاعدگی با خونریزی شدید و سنگین، زخم معده یا روده کوچک، سرطان روده بزرگ، و استفاده منظم از برخی مسکن ها که بدون نسخه در دسترس هستند به ویژه آسپرین. این مسکن ها می تواند باعث التهاب مخاط معده در نتیجه از دست رفتن خون شوند. برای جلوگیری از عود کم خونی، مشخص کردن منبع فقر آهن ضروری است.
-
کم خونی ناشی از کمبود ویتامین:
بدن برای تولید مقدار کافی سلول های قرمز علاوه بر آهن به فولات و ویتامین B12 نیز نیاز دارد. رژیم غذایی فاقد این ترکیبات یا سایر مواد مغذی می تواند باعث کاهش تولید سلول قرمز خون شود. برخی افرادی که ویتامین B12 کافی مصرف می کنند ممکن است قادر به جذب ویتامین نباشند. این می تواند باعث کم خونی ناشی از کمبود ویتامین شود که همچنین به عنوان کم خونی پرنیشیوز شناخته می شود.
-
کم خونی ناشی از التهاب:
برخی بیماری ها مانند سرطان، HIV/AIDS، روماتیسم مفصلی، بیماری کلیه، بیماری کرون و سایر بیماری های التهابی حاد و مزمن- می توانند با تولید سلول های قرمز خون تداخل داشته باشند.
-
کم خونی آپلاستیک:
این کم خونی تهدیدکننده زندگی و بسیار نادر زمانی رخ می دهد که بدن مقدار کافی سلول خون تولید نکند. علل کم خونی آپلاستیک شامل عفونت، مواجه با ترکیبات سمی است.
-
کم خونی ناشی از بیماری مغز استخوان:
برخی بیماری ها مانند لوسمی و میلوفیبروز می توانند بر تولید خون در مغز استخوان اثر بگذارند. بنابراین می توانند باعث کم خونی شوند. اثرات این نوع سرطان ها و اختلالات شبه سرطانی می تواند از خفیف تا تهدیدکننده حیات متغیر باشد.
-
کم خونی همولیتیک:
این گروه کم خونی زمانی ایجاد می شود که سرعت تخریب سلول های قرمز خون بیشتر از تولید آن است. برخی بیماری ها باعث افزایش تخریب گلبول های قرمز خون می شوند. کم خونی همولیتیک می تواند ارثی باشد یا ممکن است بعدا به آن مبتلا شوید (اکتسابی).
-
کم خونی داسی شکل:
شکل ارثی و جدی کم خونی همولیتیک است. این بیماری به دلیل شکل معیوب هموگلوبین ایجاد می شود که گلبول های قرمز خون را مجبور می کند شکل غیرطبیعی داشته باشند (داسی شکل). این سلول های خونی زودتر از موعد از بین می روند و در نتیجه کمبود مزمن گلبول های قرمز خون ایجاد می شود.
فاکتورهای خطر کم خونی (آنمی):
این فاکتورها باعث افزایش خطر ابتلا به کم خونی می شوند:
-
رژیم غذایی فاقد مقدار کافی برخی ویتامین ها و مواد معدنی:
رژیم غذایی که فاقد آهن، ویتامین B12، فولات و مس باشد باعث افزایش خطر ابتلا به کم خونی می شود.
-
اختلالات روده:
اختلالات روده که بر جذب مواد مغذی در روده کوچک اثر می گذارد (مانند بیماری کرون و بیماری سلیاک) باعث افزایش خطر ابتلا به کم خونی می شود.
-
قاعدگی در زنان:
به طور کلی، زنانی که یائسه نشده اند بیشتر در معرض خطر ابتلا به کم خونی فقر آهن هستند. قاعدگی باعث از دست رفتن گلبول های قرمز خون می شود.
-
بارداری:
در صورتی که خانم های باردار از مکمل های آهن و اسید فولیک در طی دوران بارداری خود استفاده نکنند، خطر ابتلا به کم خونی در آنها افزایش می یابد.
-
بیماری های مزمن:
بیماری های مزمن مانند سرطان، نارسایی کلیه می تواند باعث افزایش خطر ابتلا به کم خونی ناشی از بیماری شود. این شرایط می تواند باعث کمبود سلول های قرمز خون گردد.
از دست دادن آهسته و مزمن خون از یک زخم یا منبع دیگر در بدن می تواند ذخایر آهن بدن را تخلیه کند و منجر به کم خونی فقر آهن شود.
-
سابقه خانوادگی:
اگر سابقه خانوادگی یک کم خونی ارثی مانند کم خونی داسی شکل داشته باشید، شما نیز ممکن است در معرض ابتلا به کم خونی باشید.
-
سایر فاکتورها:
سابقه ابتلا به برخی عفونت ها، بیماری های خونی و اختلالات خود ایمنی خطر ابتلا به کم خونی را افزایش می دهد. اعتیاد به الکل، مواجه با مواد سمی و استفاده از برخی داروها می تواند بر روند تولید گلبول قرمز در بدن اثر بگذارد و باعث ایجاد کم خونی می شوند.
عوارض کم خونی (آنمی):
کم خونی در صورتی که درمان نشود باعث ایجاد مشکلات جدی برای سلامت فرد خواهد شد، از جمله:
- خستگی مفرط: کم خونی شدید می تواند باعث خستگی شدید شود به طوری که فرد نمی تواند کارهای روزانه خود را کامل انجام دهد.
- عوارض دوران بارداری: خانم های باردار با کم خونی ناشی از کمبود فولات ممکن است دچار عوارض جدی مانند زایمان زودرس شوند.
- مشکلات قلبی: کم خونی می تواند باعث ایجاد ضربان قلب سریع یا نامنظم شود (آریتمی). زمانی که شما مبتلا به کم خونی هستید، قلب خون بیشتری پمپاژ می کند تا کمبود اکسیژن در خون جبران شود. این می تواند باعث بزرگ شدن قلب یا نارسایی قلبی شود.
- مرگ: برخی کم خونی های ارثی مانند کم خونی داسی شکل می تواند باعث عوارض تهدیدکننده زندگی شود. از دست دادن مقدار زیادی خون به سرعت منجر به کم خونی حاد و شدید می شود و می تواند کشنده باشد. در میان افراد مسن کم خونی با افزایش خطر مرتبط است.
- تست‌های آزمایشگاهی
- شمارش کامل سلولهای خونی (CBC)
- آنمی ممکن است برای اولین بار در طی آزمایش شمارش کامل سلولهای خونی (CBC) شناسایی شود. این آزمایش ممکن است برای چکاپ روتین یا برای سایر بیماری ها درخواست شود. این آزمایش یک آزمایش روتین و عادی است که تعداد انواع سلول های خونی و نسبت نسبی هر کدام از آنها را در خون شمارش و بررسی می‌کند. آزمایش CBC اطلاعاتی در مورد اندازه، شکل و بلوغ نسبی گلبول های قرمز خون در اختیار پزشک قرار می‌دهد.
- بررسی اسمیر خون و شمارش افتراقی
- اگر نتایج آزمایش CBC، معرف آنمی باشد، آزمایشات تکمیلی چون اسمیر خون یا شمارش افتراقی درخواست داده می‌شود.
- نتایج این آزمایشات می‌توانند علتی برای کم خونی ارائه دهند.
پیشگیری از کم خونی (آنمی):
بسیاری از انواع کم خونی قابل پیشگیری نیستند. ولی شما می توانید با یک رژیم غذایی سرشار از انواع ویتامین ها و مواد معدنی، از کم خونی فقر آهن و کم خونی ناشی از کمبود ویتامین ها جلوگیری کنید.
- آهن: غذاهای سرشار از آهن شامل گوشت گاو و سایر گوشت ها، لوبیا، عدس، غلات غنی با آهن، سبزیجات دارای برگ تیره و میوه های خشک می باشد.
- فولات: این ماده مغذی را می توان در میوه ها و آب میوه ها، سبزیجات با برگ سبز تیره، نخود سبز، لوبیا قرمز، بادام زمینی، و محصولات غلات غنی مانند نان، غلات، ماکارونی و برنج یافت.
- ویتامین B12: مواد سرشار از ویتامین B12 شامل گوشت، محصولات لبنی، و سویا و غلات غنی می باشد.
- ویتامین C: غذاهای سرشار از ویتامین C شامل مرکبات و آب میوه های آنها، انواع فلفل، کلم بروکلی، گوجه فرنگی، خربزه و توت فرنگی است. اینها همچنین به افزایش جذب آهن کمک می کنند.
همچنین می توانید با تجویز پزشک از مکمل های غذایی سرشار از ویتامین ها و مواد معدنی استفاده کنید.