آمفیزم ریوی
آمفیزم یک بیماری ریوی طولانی مدت است که باعث تنگی نفس میشود. با گذشت زمان، این بیماری به دیوارههای نازک کیسههای هوایی در ریهها به نام آلوئولها آسیب میرساند. در ریههای سالم، این کیسهها هنگام انجام عمل دم، کشیده شده و با هوا پر میشوند. کیسههای الاستیک به خروج هوا هنگام بازدم کمک میکنند. اما وقتی کیسههای هوایی در آمفیزم آسیب میبینند، خروج هوا از ریهها دشوار میشود. این امر جایی برای ورود هوای تازه و غنی از اکسیژن به ریههای فرد باقی نمیگذارد.
علائم آمفیزم شامل مشکل در تنفس، به ویژه هنگام فعالیت، و صدای خس خس هنگام بازدم است. شدت این بیماری میتواند متفاوت باشد.
سیگار کشیدن علت اصلی آمفیزم است. درمان میتواند به کاهش علائم کمک کند و ممکن است سرعت وخامت بیماری را کاهش دهد. اما نمیتواند آسیب را معکوس کند.
علائم:
آمفیزم می تواند تا سال ها بدون علائم ظاهری باشد. این علائم معمولاً به تدریج شروع میشوند و شامل موارد زیر هستند:
- تنگی نفس، به خصوص هنگام فعالیت بدنی(علامت اصلی)
- خس خس سینه، صدای سوت زدن یا جیرجیر هنگام بازدم
- سرفه
- گرفتگی یا سنگینی قفسه سینه
- احساس خستگی شدید
- کاهش وزن و تورم مچ پا که ممکن است با بدتر شدن بیماری به مرور زمان رخ دهد.
ممکن است فرد از فعالیتهایی که باعث تنگی نفس میشوند، اجتناب کند، بنابراین علائم تا زمانی که وی را از انجام کارهای روزانه باز ندارد، مشکلی ایجاد نمیکنند. آمفیزم در نهایت حتی در حالت استراحت نیز باعث ایجاد مشکل در تنفس میشود.
آمفیزم یکی از دو نوع رایج بیماری انسدادی مزمن ریوی (COPD) است. نوع رایج دیگر برونشیت مزمن است. در برونشیت مزمن، پوشش لولههایی که هوا را به ریهها منتقل میکنند، به نام لولههای برونشی، تحریک و متورم میشوند. این التهاب، فضای ورود و خروج هوا به ریهها را محدود و با ایجاد مخاط اضافی مجاری هوایی را مسدود میکند. آمفیزم و برونشیت مزمن اغلب با هم رخ میدهند، بنابراین ممکن است از اصطلاح عمومی COPD استفاده شود.
تشدید بیماری:
حتی با درمان مداوم، ممکن است برخی مواقع علائم برای روزها یا هفتهها بدتر شوند و به این حالت تشدید حاد میگویند. این حالت درصورت عدم درمان می تواند منجر به نارسایی ریه شود.
تشدید بیماری می تواند ناشی از عفونت تنفسی، آلودگی هوا یا سایر مواردی باشد که ایجاد التهاب می کنند. درصورت مواجهه با سرفه مداوم یا خلط اضافی شدید و یا تنفس دشوارتر، دریافت فوری کمک پزشکی دارای اهمیت است.
زمان مراجعه به پزشک:
درصورت مواجهه با تنگی نفس بدون دلیل به مدت چندماه، به خصوص درصورت وخامت و یا ممانعت از انجام فعالیت های روزانه، می بایست به پزشک مراجعه شود. این حالت را نباید نادیده گرفت و یا علت آن را پیری یا خارج شدن بدن از فرم طبیعی دانست.
درصورت مواجهه با موارد زیر باید به اورژانس بیمارستان مرجعه شود:
- مشکل درتنفس یا مکالمه
- آبی یا خاکستری رنگ شدن لب ها و ناخن ها با انجام فعالیت بدنی
- عدم هوشیاری ذهنی از نظر دیگران
علل آمفیزم ریوی
:
آمفیزم ناشی از قرار گرفتن طولانی مدت در معرض مواد محرک موجود در هوا، از جمله موارد زیر ایجاد می شود:
- سیگارکشیدن (شایع ترین علت)
- بخارهای شیمیایی، گرد و غبار (به ویژه در محل کار)
در موارد نادر، آمفیزم ناشی از تغییر ژنی است که از طریق وراثت منتقل میشود. این تغییر ژن باعث کاهش سطح پروتئینی به نام آلفا-۱-آنتیتریپسین (AAT) میشود. AAT در کبد ساخته میشود و برای محافظت از ریهها در برابر آسیبهای ناشی از دود، بخار و گرد و غبار، وارد جریان خون میشود. سطح پایین AAT، وضعیتی به نام کمبود آلفا-۱-آنتیتریپسین، میتواند باعث آسیب کبدی، بیماریهای ریوی مانند آمفیزم یا هر دو شود. با کمبود AAT، معمولاً سابقه خانوادگی آمفیزم وجود دارد و علائم در سنین پایینتر شروع میشوند.
عوامل خطرزا:
آسیب ریوی در آمفیزم به تدریج ایجاد میشود. در بیشتر افراد مبتلا به این بیماری، علائم پس از ۴۰ سالگی شروع میشوند.
عواملی که خطر ابتلا به آمفیزم را افزایش میدهند، عبارتنداز:
سیگار کشیدن: استعمال سیگار یا سابقه سیگار کشیدن در گذشته بزرگترین عامل خطر برای آمفیزم است. افرادی که سیگار برگ، پیپ یا ماری جوانا مصرف می کنند نیز در معرض خطر هستند. خطر ابتلا برای همه انواع سیگاریها با تعداد سالهای سیگار کشیدن و میزان تنباکوی دودی افزایش مییابد.
قرار گرفتن در معرض دود دست دوم: دود دست دوم دودی است که از سیگار، پیپ یا سیگار برگ شخص دیگری استنشاق میکنید، قرار گرفتن در معرض دود دست دوم خطر ابتلا به آمفیزم را افزایش میدهد.
قرار گرفتن در معرض دود، بخار یا گرد و غبار محل کار: اگر بخار یا بخار برخی مواد شیمیایی یا گرد و غبار غلات، پنبه، چوب یا محصولات معدنی را استنشاق کنید، احتمال ابتلا به آمفیزم در شما بیشتر است. اگر سیگار هم بکشید، این خطر حتی بیشتر میشود.
قرار گرفتن در معرض آلودگی داخلی و خارجی: تنفس آلایندههای داخلی، مانند دود ناشی از سوختهای گرمایشی، و همچنین آلایندههای خارجی، مانند دود یا اگزوز ماشین، خطر ابتلا به آمفیزم را افزایش میدهد. ژنتیک: بیماری نادری به نام کمبود AAT خطر ابتلا به آمفیزم را افزایش میدهد. سایر عوامل ژنتیکی ممکن است احتمال ابتلا به آمفیزم را در برخی افراد سیگاری بیشتر کند.
عوارض آمفیزم ریوی:
افرادی که مبتلا به آمفیزم هستند، بیشتر در معرض ابتلا به موارد زیر هستند:
فشار خون بالا در شریانهای ریه:
آمفیزم ممکن است باعث فشار خون بالا در شریانهایی شود که خون را به ریهها میرسانند. این بیماری جدی، فشار خون ریوی نامیده میشود. فشار خون ریوی میتواند باعث انبساط و تضعیف سمت راست قلب شود، وضعیتی که به آن کورپلمونل (cor pulmonale) میگویند.
سایر مشکلات قلبی:
به دلایلی که به طور کامل مشخص نشدهاست، آمفیزم میتواند خطر ابتلا به بیماریهای قلبی، از جمله حمله قلبی را افزایش دهد.
فضاهای هوایی(تاول) بزرگ در ریهها:
فضاهای هوایی بزرگی به نام تاول در ریهها تشکیل میشوند، زمانی که دیوارههای داخلی آلوئولها از بین میروند. این موضوع به جای مجموعهای از کیسههای هوایی کوچکتر، یک کیسه هوایی بسیار بزرگ باقی میگذارد. این تاولها میتوانند بسیار بزرگ شوند، حتی به بزرگی نیمی از ریه. تاولها فضای موجود برای انبساط ریه را کاهش میدهند. همچنین، تاولهای غولپیکر میتوانند خطر فروپاشی ریه را افزایش دهند.
فروپاشی ریه:
فروپاشی ریه به نام پنوموتوراکس میتواند در افرادی که آمفیزم شدید دارند، تهدید کننده زندگی باشد، زیرا ریههای آنها از قبل آسیب دیدهاست. این مورد رایج نیست، اما درصورت وقوع، جدی است.
سرطان ریه:
افراد مبتلا به آمفیزم در معرض خطر ابتلا بیشتری برای سرطان ریه هستند. سیگارکشیدن این خطر را حتی بیشتر میکند.
اضطراب و افسردگی:
مشکلات تنفسی میتواند فرد را از انجام فعالیتهایی که از آنها لذت میبرد باز دارد. ابتلا به یک بیماری جدی مانند آمفیزم گاهی اوقات میتواند باعث اضطراب و افسردگی شود.
راه های پیشگیری:
- عدم استعمال سیگار
- اجتناب از قرارگیری در معرض دود سیگار دیگران و آلودگی هوا
- استفاده از ماسک مخصوص یا اقدامات دیگر برای محافظت از ریهها درصورت کار با بخار، گازهای شیمیایی یا گرد و غبار
تشخیص آمفیزم ریوی:
برای تشخیص آمفیزم، پزشک در مورد سابقه پزشکی و خانوادگی، استعمال سیگار و قرارگیری در معرض سایر محرکهای ریه از بیمار سوال میکند. معاینه فیزیکی انجام میدهد که شامل گوشدادن به ریهها میشود. ممکن است که به انجام تصویربرداری، تست های عملکرد ریه و انجام آزمایشات در آزمایشگاه نیاز باشد.
تصویربرداری با اشعه ایکس از قفسه سینه: این آزمایش ممکن است برخی از تغییرات ریه ناشی از آمفیزم را نشان دهد. همچنین میتواند سایر علل علائم فرد را رد کند. اما عکسبرداری با اشعه ایکس از قفسه سینه ممکن است حتی درصورت ابتلا به آمفیزم، تغییرات را نشان ندهد.
سیتی اسکن: سیتی اسکن تصاویر اشعه ایکس گرفته شده از زوایای مختلف را برای ایجاد تصاویری از ساختارهای داخل بدن ترکیب میکند. این روش جزئیات بسیار بیشتری از تغییرات در ریههای فرد نسبت به عکسبرداری با اشعه ایکس از قفسه سینه ارائه میدهد. سیتی اسکن از ریهها میتواند آمفیزم را نشان دهد. همچنین میتواند در تصمیمگیری در مورد اینکه آیا جراحی برای فرد مفید است یا خیر، کمک کند. این روش میتواند برای بررسی سرطان ریه نیز استفاده شود.
آزمایشهای عملکرد ریه:
آزمایشهای عملکرد ریه که آزمایشهای عملکرد ریوی نیز نام دارند، میزان هوایی را که میتوانید دم و بازدم کنید و اینکه آیا ریهها اکسیژن رسانی کافی به خون را دارا هستند یا خیر، اندازهگیری میکنند.
اسپیرومتری رایجترین آزمایش برای تشخیص آمفیزم است. در طول اسپیرومتری، فرد در یک لوله بزرگ متصل به یک دستگاه کوچک میدمد. این دستگاه میزان هوایی را که ریهها میتوانند نگه دارند و سرعتی را که میتواند هوا را از ریههای خود خارج کند، اندازهگیری میکند. اسپیرومتری میزان جریان هوا را محدود میکند.
سایر آزمایشها شامل اندازهگیری حجم ریهها و ظرفیت انتشار، آزمایش پیادهروی شش دقیقهای و پالس اکسیمتری است.
آزمایشهای عملکرد ریه و آزمایشهای تصویربرداری میتوانند نشان دهند که آیا فرد به آمفیزم مبتلا هست یا خیر. و همچنین میتوانند برای بررسی وضعیت فرد در طول زمان و بررسی میزان اثربخشی درمانها مورد استفاده قرار گیرند.
انجام آزمایشها در آزمایشگاه:
آزمایش خون برای تشخیص آمفیزم استفاده نمیشود، اما ممکن است اطلاعات بیشتری در مورد وضعیت فردارائه دهد، علت علائم شما را پیدا کند یا سایر بیماریها را رد کند.
آنالیز گاز خون شریانی: این آزمایش خون میزان عملکرد ریهها در رساندن اکسیژن به خون و حذف دی اکسید کربن را اندازهگیری میکند.
آزمایش کمبود AAT: آزمایش خون میتواند مشخص کند که آیا تغییر ژنی که در خانوادهها منتقل شده و باعث بیماری کمبود آلفا-۱-آنتیتریپسین میشود، در فرد وجود دارد یا خیر.
درمان:
درمان بر اساس شدت علائم فرد و تعداد دفعات تشدید بیماری تعیین میشود. به طور کلی درمان مؤثر میتواند علائم را کنترل کند، سرعت بدتر شدن بیماری را کاهش دهد، خطر عوارض و تشدید بیماری را کم کند و به فرد کمک کند زندگی فعالتری داشته باشید.
ترک سیگار:
مهمترین گام در هر برنامه درمانی برای آمفیزم، ترک کامل سیگار است. ترک سیگار میتواند از وخامت آمفیزم و سختتر شدن تنفس جلوگیری کند.
دارو:
انواع مختلفی از داروها برای درمان علائم و عوارض آمفیزم استفاده میشوند. ممکن است برخی از داروها را به طور منظم و برخی دیگر را در صورت نیاز مصرف کنید. اکثر داروهای آمفیزم با استفاده از دستگاه استنشاقی تجویز میشوند. این دستگاه کوچک و دستی، هنگامی که غبار یا پودر ریز را استنشاق میکنید دارو را مستقیماً به ریهها میرساند. دررابطه با روش صحیح استفاده از دستگاه استنشاقی می بایست با پزشک مشورت شود.
درمانهای ریوی:
توانبخشی ریوی: این برنامهها عموماً ترکیبی از آموزش، تمرین ورزشی، توصیههای تغذیهای و مشاوره هستند. فرد با متخصصان مختلفی کار میکند که میتوانند برنامه توانبخشی وی را متناسب با نیازهایش تنظیم کنند. توانبخشی ریوی ممکن است به کاهش تنگی نفس کمک کند و به فرد امکان فعالیت و ورزش بیشتر را بدهد.
تغذیه درمانی: با همکاری با یک متخصص تغذیه، میتوانید از مشاوره در مورد تغذیه بهرهمند شوید. در مراحل اولیه آمفیزم، بسیاری از افراد نیاز به کاهش وزن دارند، در حالی که در مراحل پایانی اغلب نیاز به افزایش وزن وجود دارد.
اکسیژن درمانی: درصورت ابتلا به آمفیزم شدید با سطح اکسیژن خون پایین ، ممکن است به اکسیژن اضافی در خانه نیاز باشد. میتوان این اکسیژن اضافی را از طریق ماسک یا لوله پلاستیکی به ریهها انتقال داد. این لولهها به یک مخزن اکسیژن متصل میشوند
اکسیژن مکمل میتواند به تنفس فرد در حین فعالیت بدنی و خواب بهتر کمک کند. بسیاری از افراد 24 ساعت شبانهروز، حتی هنگام استراحت، از اکسیژن استفاده میکنند.
سبک زندگی و درمانهای خانگی:
درصورت ابتلا به آمفیزم، میتوانید اقداماتی را برای کاهش سرعت وخامت آن و محافظت از خود در برابر عوارض انجام دهید:
- ترک سیگار
- اجتناب از عوامل محرک
- مدیریت تنفس
- فعالیت بدنی منظم
- مصرف غذاهای سالم
- مراجعه ی منظم به متخصص
- سعی کنید تا از افرادی که سرماخوردگی یا آنفولانزا دارند دوری کنید.
- محافظت از خود در برابر هوای سرد محافظت
مطالب مشابه:
خس خس سینه
بیماری ریوی MAC
تنگی نفس و حالت تهوع
تفاوت بین برونشیت و ذات الریه
بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD)
منبع: mayoclinic
