تشنج

به حالتی که درآن مغز دچار فعالیت های الکتریکی کنترل نشده و ناگهانی و پی درپی می شود، تشنج می گویند. دراین حالت رفتار، حرکات، احساسات و سطح هوشیاری فرد نیز ممکن است تغییر پیدا کند. به حالتی نیز که دو یا چند تشنج بدون دلیل مشخص در حداقل 24 ساعت اتفاق بیفتد صرع گفته می شود.

انواع بسیاری از تشنج با طیف مختلفی از علائم و شدت وجود دارد. نوع تشنج برحسب محل آغاز آن در مغز و میزان گستردگی متفاوت است. این حالت در اغلب موارد، بین 30 ثانیه تا 2دقیقه طول می کشد و درصورتی که بیش از5 دقیقه طول بکشد جزء موارد اورژانسی محسوب می شود.

این عارضه ممکن است پس از سکته، آسیب به سر، ایجاد عفونت هایی مثل مننژیت یا سایر بیماری ها ایجاد شود. با این حال؛ در بسیاری از مواقع علت این بیماری ناشناخته است. غالبا این بیماری با مصرف دارو قابل کنترل است. با کنترل و مدیریت این بیماری می توان به  بهبود زندگی روتین فرد مبتلا کمک نمود.

علائم:

علائم تشنج برحسب نوع آن متفاوت است و می تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد. این نشانه ها شامل موارد زیر هستند:

• اختلال حواس موقت و زودگذر
• زل زدن
• حرکات تند و غیرقابل کنترل در بازوها و پاها
• عدم هوشیاری یا آگاهی
• تغییرات شناختی یا عاطفی، که ممکن است شامل ترس، اضطراب واحساس تجربه این لحظه درگذشته یا déjà vu

انواع تشنج:

این بیماری معمولا توسط متخصصان به دو دسته ی کانونی و عمومی طبقه بندی می شود و درصورت عدم آگاهی نسبت به علت بروز آن، در دسته ی تشنج با آغاز ناشناخته  قرار می گیرد.

تشنج کانونی:

تشنج کانونی ناشی از فعالیت الکتریکی در یک ناحیه از مغز است. این حالت همراه یا بدون عدم هوشیاری رخ می دهد:

انواع تشنج کانونی:

• تشنج کانونی با بروز اختلال در آگاهی: این نوع شامل تغییر یا عدم هوشیاری یا آگاهی است که در آن فرد احساس می کند در خواب به سر می برد. افراد مبتلا به این نوع، ممکن است درحالی که بیدار به نظر می رسند، به فضا خیره شوند و به محیط واکنش نشان ندهند. این افراد ممکن است حرکات تکراری مثل مالش دست، حرکات دهان، تکرار برخی از کلمات یا راه رفتن به شکل دایره را انجام دهند. همچنین ممکن است بروز تشنج را به خاطر نیاورند و یا نسبت به رخداد آن بی اطلاع باشند.
• تشنج کانونی بدون بروز اختلال درآگاهی: در این نوع ممکن است احساسات فرد، همچنین ظاهر، بو، مزه یا صدا دچار تغییر شود. اما فرد هوشیاری خود را از دست نمی دهد. درطول این نوع بیماری، احساس ناگهانی خشم، شادی یا غم محتمل است.  برخی از افراد حالت تهوع یا احساسات غیرعادی را تجربه می کنند. دراین نوع، مشکل در صحبت کردن، تکان دادن غیرارادی  قسمتی از بازو یا پا، سوزن سوزن شدن، سرگیجه و دیدن نورهای چشمک زن نیز محتمل است.

نشانه های تشنج کانونی ممکن است با سایر مشکلات مغزی یا سیستم ایمنی، مثل نارکولپسی یا حمله ی خواب، میگرن و بیماری های ذهنی اشتباه گرفته شود.

تشنج عمومی:

به تشنج هایی که از زمان آغاز به ظاهر تمامی نواحی مغز درگیر می شوند، تشنج عمومی می گویند.

انواع این نوع تشنج عبارتند از:

• تشنج غایب یا پتی مال: اغلب در کودکان اتفاق می افتد. دراین حالت معمولا فرد به فضایی خیره می شود یا حرکاتی مانند پلک زدن یا لب زدن دارد که معمولا بین 5 تا 10 ثانیه به طول می انجامند. این نوع می تواند تا صدها بار در روز اتفاق بیفتد، به صورت خوشه ای رخ دهد و باعث از دست دادن مقدارکمی از آگاهی فرد شود.
•  تونیک: باعث سفت شدن عضلات می شود و معمولا عضلات پشت بازوها و پاها را تحت تاثیر قرار می دهد. افراد مبتلا در این حالت ممکن است هوشیاری خود را ازدست داده و بر روی زمین بیفتند.
• تشنج آتونیک یا قطره ای: موجب از دست دادن کنترل عضلانی می گردد. افراد مبتلا ممکن است ناگهان به پایین بیفتند یا سر خود را بیندازند.
• تشنج کلونیک: با حرکات عضلانی مکرر همراه است و معمولا گردن، صورت و بازوها را در دو طرف بدن درگیر می کند.
• میوکلونیک: معمولا به شکل کشش یا تکان های ناگهانی دست ها و پاها ظاهر می شوند. در این حالت فرد اغلب هوشیاری خود را از دست نمی دهد.
• تشنج تونیک-کلونیک یا گراندمال: قابل توجه و چشمگیر ترین نوع تشنج صرعی هستند. در این حالت احتمال دارد که فرد به عدم هوشیاری ناگهانی، سفتی بدن و لرزش دچار شود. افراد کنترل مثانه ی خود را گاهی  اوقات از دست می دهند و یا زبان خود را گاز می گیرند. این شرایط می تواند تا چنددقیقه طول بکشد. تشنج های تونیک-کلونیک نیز می توانند مانندانواع کانونی شروع شوند که سپس بیشتر یا تمام مغز را درگیر می کند.

زمان مراجعه به پزشک:

درصورت مشاهده ی موارد زیر می بایست برای کمک های پزشکی و درمانی اقدام نمود:

• طول کشیدن تشنج بیش از 5 دقیقه
• عدم تنفس پس از توقف تشنج
• وقوع تشنج دوم بلافاصله
• تشنج همراه با تب بالا، گرمازدگی
• تشنج درصورت بارداری یا دیابت
• تشنجی که منجر به جراحت شود.

درصورتی که فرد برای بار نخست دچاراین بیماری می گردد می بایست برای انجام مشاوره ی پزشکی اقدام کند.

علت:

نورون ها یا سلول های عصبی مغز، تکانه های الکتریکی را ایجاد، ارسال و دریافت می کنند و در ادامه؛ ارتباط میان سلولی برقرار می شود. هرچیزی که موجب اختلال درمسیرهای ارتباطی شود می تواند به بروز این بیماری منتهی گردد. برخی از انواع این بیماری نیز ممکن است ناشی از تغییرات ژنتیکی باشند.

شایع ترین علت آن،صرع است. اما هرفردی که به تشنج مبتلا است لزوما دچار صرع نیست.

گاهی اوقات بروز یا تحریک تشنج می تواند به علت موارد زیر باشد:

• تب بالا
• عفونت مغز، مثل مننژیت یا آنسفالیت
• بیماری عفونی شدید، ازجمله COVID-19
• کمبود خواب
• پایین بودن سطح سدیم خون، ممکن است با مصرف داروهای ادرارآور اتفاق بیفتد.
• مصرف داروهای خاص، مثل مسکن ها، داروهای ضدافسردگی
• بروز یک آسیب مغزی جدید و فعال مثل ضربه به سر
• مصرف مواد مخدر
• سوء مصرف الکل

عوارض:

• زمین خوردن و آسیب دیدن در حین تشنج
• احتمال غرق شدن درصورتی که تشنج درهنگام شنا رخ دهد.
• عدم هوشیاری یا ناتوانی درکنترل وسایل نقلیه و درنهایت؛ وقوع تصادف
• مسائل مرتبط با سلامت روان، مثل افزایش احتمال ابتلا به افسردگی، اضطراب و…

عوارض تشنج در بارداری:

این بیماری در دوران بارداری خطراتی را برای مادر و فرزند به دنبال دارد.

مصرف برخی از داروهای ضد تشنج خطر ابتلا نقایص مادرزادی را افزایش می دهد. درصورت ابتلا به صرع و تصمیم به بارداری، می بایست برای تنظیم داروها و درصورت نیاز، کنترل بارداری، با یک متخصص مشورت شود.

تشخیص:

آزمایشات ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• معاینه ی عصبی و ارزیابی رفتار، توانایی های حرکتی و عملکرد ذهنی
• آزمایشات خون برای بررسی سطح قند خون، املاح بدن، بررسی علائم عفونت یا بیماری ژنتیکی
• نمونه برداری از مایع مغزی نخاعی و ارسال به آزمایشگاه برای بررسی احتمال عفونت
• پونکسون کمری یا ضربه به ستون فقرات
• تصویربرداری؛ مثل: CT Scan و MRI
• انجام الکتروانسفلوگرام(EEG) برای ثبت فعالیت الکتریکی مغز در جهت بررسی احتمال وقوع مجدد این بیماری

آزمایش EEG همچنین ممکن است به حذف احتمال سایر بیماری های شبیه به صرع نیز کمک نماید.

درمان:

هدف درمان، یافتن بهترین راه درمانی برای توقف حالت با کمترین عوارض جانبی است.

مصرف دارو: گاهی ممکن است برای پیدا کردن دارو و دوز مناسب آن به امتحان کردن چندین داروی مختلف نیاز باشد. عوارض جانبی احتمالی شامل تغییرات وزن، سرگیجه، خستگی و تغییرات خلقی باشد عوارض جانبی جدی تر به ندرت می تواند باعث آسیب کبدی یا مغز استخوان شود.

رژیم درمانی: پیروی از رژیم غذایی کتوژنیک علی رغم چالشی بودن آن به دلیل محدودیت در طیف غذاهای مجاز می تواند در بهبود این عارضه موثر باشد.

عمل جراحی: درصورت عدم تاثیرگذاری حداقل دو داروی ضد تشنج، عمل جراحی نیز می تواند یکی از گزینه های درمانی باشد.

تحریک الکتریکی: درصورت عدم امکان برداشت یا قطع نمودن ناحیه ای در مغز که آغازگر تشنج است، دستگاه های تحریک الکتریکی می توانند به بهبود فرد کمک نمایند. این موارد عبارتند از: تحریک عصب واگ، تحریک عصبی پاسخگو و تحریک عمیق مغزی.

مطالب مشابه:

سد خونی مغزی

آستروسیتوما

آستروسیتوم پیلوسیتیک

خونریزی داخل بطنی (IVH)

سندرم سروتونین

منبع: mayoclinic