کمبود سلنیوم
سلنیوم ماده ای معدنی، کمیاب، مهم و ضروری برای بسیاری از فرآیندهای بدن است.
برخی از این فرآیندها شامل موارد زیر می باشد:
- عملکرد تیروئید
- ساخت DNA
- تولیدمثل
- محافظت دربرابرعفونت
انسان و بسیاری از حیوانات برای دستیابی به میزان سلامت مطلوب به مقادیر کمی از این ماده نیاز دارند. مقدار سلنیوم در منابع غذایی تا حد زیادی با کیفیت خاکی که درآن رشد یافته است مشخص می شود. سطح بارندگی، تبخیر و PH همگی بر میزان غلظت این عنصر تاثیرگذار هستند و این موضوع دلیل شیوع اغلب موارد کمبود سلنیوم در نقاط خاصی از جهان است.
طبق آنچه که دریک مطالعه تخمین زده شده است تا یک میلیون فرد در سرتاسر جهان متاثر از عدم مصرف کافی سلنیوم هستند. در همین تحقیق پیش بینی می شود که تاثیرات حاصل از تغییرت آب و هوا در بسیاری از بخش های جهان به مرور موجب کاهش غلظت سلنیوم خاک شود.
عملکرد:
سلنیوم به دلیل نقشی که به عنوان یک آنتی اکسیدان ایفا می نماید تا حد زیادی برای بدن نقش کمک رسان دارد و به علت پشتیبانی از عملکرد چندین سیستم، شامل سیستم غدد درون ریز، ایمنی و قلبی عروقی، یک ماده ی معدنی حائز اهمیت به شمار می رود. تیروئید به عنوان بخشی از سیستم غدد درون ریز، اندامی است که بیشترین غلظت سلنیوم به نسبت وزن را دارا می باشد. تحقیقات اخیر و موثق نشان می دهد که حتی احتمال ارتباط میان کمبود سلنیوم و انواع خاصی از سرطان نیز وجود دارد. با این حال، برای نتیجه گیری قطعی به مطالعات بیشتری نیاز است.
براساس مطالعه ای که در سال 2020 انتشار یافته است، کمبود سلنیوم می تواند بر عملکرد شناختی نیز تاثیرگذار باشد. با این حال، برخی از تحقیقات نشان دهنده ی نتایج متناقضی بوده اند و بررسی بیشتری در این زمینه لازم است.
علائم کمبود سلنیوم:
کمبود سلنیوم می تواند باعث ایجاد طیف گسترده ای از علائم شود. رایج ترین آن ها شامل موارد زیر می باشند:
- ناباروری در زنان و مردان
- ضعف عضلانی
- خستگی (جسمی و روانی)
- سردرگمی و تغییرات شناختی
- مسائل مربوط به خلق و خو از جمله: افسردگی، اضطراب و ناسازگاری
- ریزش مو
- ضعف سیستم ایمنی
- ناخن های ضعیف و شکننده
لازم به ذکر است؛ کمبود سلنیوم و ید در افراد مبتلا به بیماری کشان (Keshan)، نوعی بیماری قلبی عروقی و بیماری کاشین بک (Kashim-Beck) یک اختلال مزمن استخوان، مفاصل و غضروف که اغلب در بخش هایی از آسیا رایج است، شیوع دارد.
عوامل خطرزا:
موارد زیر صرف نظر از نوع محل زندگی و میزان سلنیوم موجود در خاک، می توانند باعث افزایش خطر کمبود سلنیوم شوند:
- تحت انجام دیالیز بودن
- ابتلا به HIV
- ابتلا به یک اختلال گوارش، مثل بیماری کرون
این موارد حتی درصورت جذب میزان کافی این عنصر بوسیله ی رژیم غذایی هم می توانند بر جذب این عنصر تاثیرگذار باشد.
چه کسانی به شکل ویژه به سلنیوم نیاز دارند؟
- مبتلایان به بیماری های تیروئیدی، مثل: بیماری گریوز
- مبتلایان به گره های تیروئیدی
- مبتلایان به سرطان
- افراد دچار ضعف سیستم ایمنی
- افراد باردار
تشخیص کمبود سلنیوم:
کمبود سلنیوم در جوامع، بیشتر مشاهده می شود. برای اطمینان از کمبود این ماده، آزمایش سلنیوم در ناخن ها یا موهای سر و همچنین آزمایش خون قابل انجام است.
دربرخی موارد، پزشک می تواند سطح آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز را نیز بسنجد. این آنزیم برای عملکرد مناسب به عنصر سلنیوم نیاز دارد. درصورت پایین بودن سطح این آنزیم، این احتمال وجود دارد فرد به کمبود سلنیوم دچار باشد.
کنترل و درمان:
اولین قدم برای درمان کمبود این عنصر، تلاش برای مصرف بیشتر غذاهای سرشار از سلنیوم است. از آنجایی که کمبود این عنصر غالبا توسط متخصصین در جوامعی که معمولا به سوءتغذیه دچار نیستند ویا سیستم ایمنی سازگاری دارند مشاهده نمی شود، به نظر می رسد مادامی که منابع طبیعی سلنیوم در رژیم غذایی گنجانده شوند و سلامت فرد به خطر نیفتد، احتمال کمبود آن بسیار کم است.
مواد غذایی غنی از سلنیوم مانند:
- زردپر(نوعی ماهی تن)
- ساردین کنسرو شده، همراه استخوان
- ماهی کاد
- استیک گوشت گاو
- جگر گاو
- مرغ
- تخمه ی آفتابگردان
- دانه ی چیا
- قارچ
- برنج قهوه ای پخته
- لوبیای پخته
- نان گندم کامل
مواد غذایی، به ویژه درصورت تهیه و نگهداری با حوصله و ظرافت، بهترین منابع برای سلنیوم هستند. چراکه سلنیوم در طی فرآیند و روش های پخت با حرارت بسیار بالا ممکن است از بین برود.
مقدارمناسب مصرف سلنیوم در سنین مختلف:
توصیه می شود که افراد بالای 14سال سعی کنند روزانه 55 میکروگرم (میلی گرم) سلنیوم دریافت نمایند. برای زنان باردار یا شیرده، این مقدار به 70 میکروگرم افزایش می یابد. البته مقداردریافتی نباید از میزان قابل تحمل 400 میکروگرم تجاوز کند.
بوی سیرمانند در نفس و طعم فلزی در دهان از علائم سلنیوم بیش از حد است. درصورت فقدان گزینه های غذایی مناسب، مکمل های سلنیوم نیز می توانند کمک کننده باشند. بسیاری از مولتی ویتامین ها حاوی این عنصر هستند اما به صورت یک محصول جداگانه نیز در دسترس است. مکمل های سلنیوم معمولا به شکل سلنومتیونین یا سلنیت یافت می شوند که البته جذب سلنومتیونین برای بدن آسان تر است.
بنابراین؛ می توان در موارد کمبود شدید این عنصر گزینه ی بهتری برای استفاده باشد. کیفیت مکمل ها توسط سازمان غذا و دارو (FDA) به همان شکل که برای داروها انجام می گیرد، کنترل نمی شوند و پیش از شروع به مصرف مکمل می بایست با متخصص مشورت شود. همچنین دریافت این عنصر از طریق موادغذایی، ایمن ترین راه برای پیشگیری از سطوح پایین این عنصر در بدن است، چراکه احتمال ایجاد عوارض جانبی به واسطه ی مصرف زیاد مکمل ها وجود دارد. مصرف بیش از 900 میکروگرم از این ماده در روز می تواند سمی باشد، اما دریافت این میزان سلنیوم از طریق مواد غذایی به دور از ذهن است.
کشورهای بیشتری در آینده ممکن است برای افزایش سطح عرضه ی مواد غذایی، خاک را با سلنیوم اضافی تقویت نمایند. در بسیاری از کشورها حتی، تخم مرغ، گوشت و محصولات لبنی غنی شده با سلنیوم نیز در دسترس است.
و درنهایت؛
اگرچه کمبود سلنیوم به ندرت اتفاق می افتد، اما اطمینان از دریافت میزان کافی و جذب درست این ماده حائز اهمیت است. درصورت احتمال کمبود سلنیوم، می توان برای رفع تردید و بررسی سایر علل احتمالی علائم ظاهر شده در فرد با متخصص مشورت نمود.
مطالب مشابه:
ویتامین‌هایی برای تقویت ایمنی بدن
نکاتی برای افزایش باروری مردان
مواد معدنی مهم دوران بارداری
10 ویتامین برای افزایش تعداد اسپرم
12 علائم کمبود ویتامین
منابع:healthline, draxe
