عضله صاف
عضله صاف در سراسر بدن وجود دارد و وظایف گوناگونی را بر عهده دارد. در معده و رودهها یافت میشود و در فرآیند هضم و جذب مواد مغذی نقش دارد. در دستگاه ادراری وجود دارد و به بدن در دفع سموم و تنظیم تعادل الکترولیتها کمک میکند. همچنین در شریانها و وریدها یافت میشود و نقش حیاتی در تنظیم فشار خون و اکسیژنرسانی به بافتها دارد. بدون این عملکردهای حیاتی، بدن قادر به حفظ ابتداییترین کارکردهای خود نخواهد بود.
تفاوت عضله صاف و عضله اسکلتی:
عضله صاف از جهات متعددی با عضله اسکلتی متفاوت است؛ شاید مهمترین تفاوت، توانایی آن در انقباض و کنترل غیرارادی باشد. سیستم عصبی میتواند از عضله صاف برای تنظیم دقیق بسیاری از زیرسامانههای بدن بدون آگاهی فرد استفاده کند. انسان نیازی ندارد آگاهانه فشار خون خود را تنظیم کند تا در زمان ورزش و افزایش نیاز به اکسیژن، تطبیق یابد؛ سیستم عصبی با استفاده از هورمونها، انتقالدهندههای عصبی و گیرندههای گوناگون، عضله صاف را بهصورت خودکار کنترل میکند.
از نظر عملکردی، این عضله با عضله اسکلتی تفاوت دارد. برخلاف عضله اسکلتی، عضله صاف میتواند برای مدت طولانی تنش خود را حفظ کرده و معمولاً بهصورت غیرارادی منقبض شود. از نظر سلولی، عضله صاف، عضلهای غیرارادی و بدون خطوط عرضی است. این عضله از رشتههای ضخیم و نازکی تشکیل شده که به صورت سارکومر منظم نشدهاند و به همین دلیل ظاهری بدون خطوط عرضی دارند. در بررسی میکروسکوپی، بافتی همگن دیده میشود. سیتوپلاسم آن دارای مقادیر زیادی اکتین و میوزین است که پروتئینهای اصلی در انقباض عضلانیاند. رشتههای اکتین به ساختارهایی به نام اجسام چگال (Dense Bodies) متصل هستند که در سراسر سلول پراکندهاند و در میکروسکوپ الکترونی به صورت نقاط تیره دیده میشوند. ساختار مهم دیگر شبکه سارکوپلاسمی حاوی کلسیم است که به تداوم انقباض کمک میکند.
ظاهر عضله صاف:
شکل عضله صاف دوکیشکل (Fusiform) است؛ یعنی در مرکز گرد و در دو انتها باریکتر است. این عضله میتواند منقبض و منبسط شود و خاصیت کشسانی بیشتری نسبت به عضله مخطط دارد، که در اندامهایی مانند مثانه ادراری اهمیت دارد، زیرا باید توان حفظ تنش انقباضی خود را داشته باشد.
رشتههای اکتین و میوزین در سلولهای عضله صاف زنجیرههایی پیوسته تشکیل میدهند که به اجسام چگال متصلاند. این زنجیرهها شبکهای مشبک بین سلولهای مجاور میسازند که موجب انقباض هماهنگ آنها به شکل مارپیچی میشود.
نقش عضله صاف در بیماری ها:
این عضله در بسیاری از بیماریها نیز نقش دارد. استفاده از برونکودیلاتورها (گشادکنندههای برونش) برای شل کردن عضله صاف مجاری هوایی، درمانی حیاتی در بیماران مبتلا به آسم است. داروهایی مانند متوکلوپرامید نیز با تحریک این عضله، تخلیه معده را افزایش میدهند. از شناختهشدهترین نمونههای درمان دارویی مرتبط با عضله صاف، استفاده از نیتراتها در درمان بیماریهای ایسکمیک قلب است؛ نیتراتها همراه با مهارکنندههای ACE میتوانند مرگومیر بیماران را کاهش دهند. تأثیر گسترده این عضله در سراسر بدن، آن را به موضوعی مهم برای درک و مطالعه در پزشکی تبدیل کرده است، چراکه بسیاری از درمانها بر پایه تغییر مسیرهای پیامرسانی مربوط به این عضله بنا شدهاند.
عملکرد عضله صاف در دستگاههای بدن:
وظایف اصلی این عضله در هر دستگاه بهصورت ساده عبارتند از:
- دستگاه گوارش: پیشراندن توده غذایی (حرکات دودی)
- دستگاه قلبی – عروقی: تنظیم جریان و فشار خون از طریق مقاومت عروقی
- دستگاه ادراری: تنظیم جریان ادرار
- دستگاه تناسلی: انقباضات دوران بارداری و حرکت اسپرم
- دستگاه تنفسی: تنظیم قطر برونشیولها
- پوست: بالا بردن موها توسط عضله راستکننده مو
- حسی (چشمی): گشاد و تنگ کردن مردمک و تغییر شکل عدسی
محلهای وجود عضله صاف در بدن:
- دستگاه گوارش
- دستگاه قلبی- عروقی (عروق خونی و لنفی)
- دستگاه ادراری (مثانه)
- دستگاه تناسلی (زنانه و مردانه)
- دستگاه تنفسی
- پوست (عضله راستکننده مو)
- چشم (عضله مژگانی و عنبیه)
ملاحظات جراحی:
به دلیل کنترل خودکار (اتونوم) انقباضات این عضله، عملکرد آن بر همه جراحیها تأثیر دارد. پایش علائم حیاتی بیمار در حین جراحی حیاتی است، زیرا استرس جراحی میتواند بر سیستم عصبی خودمختار که تنظیمکننده عضله صاف است اثر بگذارد.
در برخی موارد، خود جراحی مستقیماً برای تغییر عملکرد عضله صاف انجام میشود، مانند واگوتومی برای درمان زخم معده که در آن عصب واگ در سطح معده قطع میشود تا تحریک بیشازحد آن متوقف شود. هرچند این روش با پیشرفت درمانهای دارویی کمتر استفاده میشود، اما در برخی بیماران هنوز مفید است.
نمونه دیگر برداشت تومورهای نورواندوکرین مانند فئوکروموسیتوم آدرنال است که ممکن است در طول جراحی با آزادسازی زیاد کاتکولآمینها باعث عوارض قلبیعروقی شود. مدیریت صحیح آن مستلزم درک اثرات مسدودکنندههای آلفا و بتا بر عضله صاف است. بنابراین، شناخت کافی از نقش این عضله در بدن برای هر جراح ضروری است.
اهمیت بالینی:
در سال ۲۰۱۳، هزینههای درمانی مرتبط با آسم در ایالات متحده حدود ۸۱٫۹ میلیارد دلار برآورد شد. شگفتانگیز است که علت این بیماری، صرفاً انقباض عضله صاف مجاری هوایی است.
این عضله بخش جداییناپذیر از بدن انسان است و در تقریباً همه دستگاهها وجود دارد. در قلب و عروق برای حفظ فشار خون، در ریهها برای باز و بسته کردن مجاری هوایی، در دستگاه گوارش برای حرکت و جذب و در اندامهای دیگر برای وظایف مشابه.
از دیدگاه عملکردی، فیزیولوژی عضلهی صاف مسئول حفظ و نگهداری تمام علائم حیاتی بدن است. فارغ از اینکه بیمار با یک بیماری حاد و اورژانسی روبهرو باشد یا با یک بیماری مزمن، بهاحتمال زیاد عضلهی صاف در بروز آن نقش داشته است. در شرایط حاد، بسیاری از درمانهای نجاتدهندهی زندگی بهطور مستقیم این عضله را هدف قرار میدهند. در چنین مواردی، داشتن پایهای محکم و درک عمیق از عملکرد عضلهی صاف میتواند به متخصصان سلامت در نجات جان بیماران کمک کند. درک گستردهتر از عضلهی صاف نیز میتواند به پزشکان در بهبود کیفیت زندگی بیمارانشان کمک نماید.
درک عمیق فیزیولوژی و پاتولوژی این عضله برای همه پزشکان ضروری است، زیرا تقریباً در همه بیماریها و درمانها نقش دارد از درمانهای اورژانسی گرفته تا بیماریهای مزمن.
افزون بر جنبههای جسمی، باید پیامدهای روانی و اجتماعی اختلالات عضله صاف را نیز در نظر گرفت؛ مثلاً بیماری مثانه نوروژنیک ممکن است باعث انزوای اجتماعی بیمار شود.
پژوهشهای جدید نشان میدهد که درک بیشتر از عضله صاف میتواند در آینده به روشهای نوینی برای بازسازی بافت اندوتلیال و بازعروقسازی منجر شود که تأثیر شگرفی بر درمان بیماریهای قلبی – عروقی خواهد داشت. بنابراین، شناخت پایهای و کاربردی از عضله صاف میتواند به ارائه درمانهای بهتر و بهبود نتایج سلامت در حال و آینده کمک کند.
مطالب مشابه:
حقایق جالب دستگاه گوارش
رفلاکس حنجره
دیاستاز رکتوس شکمی
دیسفاژی
سندرم روده تحریکپذیر در دوران بارداری
منبع: ncbi
