بیماری سل

سل یک بیماری عفونی است که می تواند باعث عفونت در ریه ها یا سایر بافت ها شود. معمولاً ریه ها را تحت تأثیر قرار می دهد، اما می تواند سایر اندام ها مانند: ستون فقرات، مغز یا کلیه ها را نیز تحت تأثیر قرار دهد. کلمه “سل” از یک کلمه لاتین برای “ندول” یا چیزی که بیرون می آید، استفاده میشود. سل یک عفونت باکتریایی است که نوعی باکتری به نام مایکوباکتریوم توبرکلوزیس باعث ایجاد آن می شود و در صورت عدم درمان می تواند باعث مرگ شود.

اگر به این باکتری مبتلا شده، اما علائمی نباشد، ممکن است فرد به سل غیرفعال یا عفونت سل نهفته (همچنین سل نهفته) مبتلا باشد. همچنین ممکن است به نظر برسد که سل از بین رفته است، اما در واقع در داخل بدن خفته است. همچنین اگر فرد به این بیماری مبتلا شده و علائمی دارد، به سل فعال یا بیماری سل مبتلا است.

مراحل سل:

سل سه مرحله دارد که عبارتند از:

• عفونت اولیه
• عفونت نهفته سل
• بیماری سل فعال

شیوع سل:

حدود 10 میلیون نفر در سراسر جهان به بیماری سل مبتلا شدند و حدود 1.5 میلیون نفر در سال 2020 بر اثر این بیماری جان خود را از دست دادند. سل زمانی عامل اصلی مرگ و میر در ایالات متحده بود اما پس از اینکه محققان درمان ها را دریافتند تعداد موارد به سرعت در دهه 1940 و 1950 کاهش یافت.

آمارها نشان می دهد که در سال 2021، 7860 مورد سل در ایالات متحده گزارش شده است. نرخ بروز ملی 2.4 مورد در هر 100000 نفر است.

انواع سل:

علاوه بر فعال یا غیرفعال، سل انواع مختلفی دارد، از جمله شایع ترین آنها که سل ریوی است. اما این باکتری علاوه بر ریه ها می تواند سایر قسمت های بدن را نیز تحت تاثیر قرار دهد و باعث سل خارج ریوی (یا سل خارج از ریه) شود. همچنین سل میلیاری سیستمیک که می تواند در سراسر بدن پخش شود و باعث ایجاد موارد زیر شود:

• مننژیت، التهاب مغز.
• پیوری استریل یا سطوح بالای گلبول های سفید خون در ادرار.
• بیماری پات که به آن سل نخاعی یا اسپوندیلیت سل نیز می گویند.
• بیماری آدیسون، یک بیماری غده فوق کلیوی.
• هپاتیت، عفونت کبد.
• لنفادنیت در گردن که اسکروفولا یا لنفادنیت سل نیز نامیده می شود.

علائم:

هنگامی که میکروب های سل (TB) زنده می مانند و در ریه ها تکثیر می شوند، به آن عفونت سل می گویند. عفونت سل ممکن است در یکی از سه مرحله باشد. علائم در هر مرحله متفاوت است.

انواع عفونت سل در مراحل مختلف:

عفونت سل اولیه:

مرحله اول، عفونت اولیه نام دارد. سلول های سیستم ایمنی میکروب ها را پیدا و جذب می کنند. سیستم ایمنی ممکن است میکروب ها را کاملا از بین ببرد. اما برخی از میکروب های جذب شده ممکن است همچنان زنده بمانند و تکثیر شوند.

اکثر افراد در طول عفونت اولیه علائمی ندارند. برخی از افراد ممکن است علائمی شبیه آنفولانزا مانند: تب، خستگی و سرفه، داشته باشند.

عفونت نهفته سل:

عفونت اولیه معمولاً با مرحله ای به نام عفونت سل پنهان دنبال می شود. سلول های سیستم ایمنی دیواره ای در اطراف بافت ریه با میکروب های سل می سازند. اگر سیستم ایمنی آنها را تحت کنترل نگه دارد، میکروب ها نمی توانند آسیب بیشتری وارد کنند. اما میکروب ها زنده می مانند. در طول عفونت نهفته سل هیچ علائمی وجود ندارد.

بیماری سل فعال:

بیماری سل فعال زمانی اتفاق می افتد که سیستم ایمنی نتواند عفونت را کنترل کند. میکروب ها باعث ایجاد بیماری در سراسر ریه ها یا سایر قسمت های بدن می شوند. بیماری سل فعال ممکن است بلافاصله پس از عفونت اولیه رخ دهد. اما معمولاً پس از ماه ها یا سال ها عفونت نهفته سل اتفاق می افتد.

علائم بیماری سل فعال در ریه ها معمولاً به تدریج شروع می شود و طی چند هفته بدتر می شود. علائم ممکن است شامل موارد زیر باشند:

سرفه، سرفه خونی یا مخاطی، درد قفسه سینه، درد همراه با تنفس یا سرفه، تب، لرز، تعرق شبانه، کاهش وزن، عدم تمایل به غذا و خستگی.

بیماری سل فعال در خارج از ریه ها:

بیماری سل می تواند از ریه ها به سایر قسمت های بدن سرایت کند. به این بیماری، سل خارج ریوی می گویند. بسته به اینکه چه قسمتی از بدن مبتلا شدند، مشخص است. علائم رایج ممکن است شامل موارد زیر باشد: تب، لرز، عرق شبانه، کاهش وزن، درد در نزدیکی محل عفونت، عدم تمایل به  غذا و خستگی.

بیماری سل فعال در جعبه صدا، خارج از ریه است، اما علائم آن بیشتر شبیه بیماری در ریه است.

محل های شایع بیماری سل فعال در خارج از ریه ها عبارتند از:

کلیه ها، کبد، مایع اطراف مغز و نخاع، ماهیچه های قلب، اندام تناسلی، گره های لنفاوی، استخوان ها و مفاصل، پوست، دیواره عروق خونی و جعبه صدا که به آن حنجره نیز می گویند.

بیماری سل فعال در کودکان: علائم بیماری سل فعال در کودکان متفاوت است. به طور معمول، علائم بر اساس سن ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• نوجوانان: علائم مشابه علائم بزرگسالان است.
• کودکان 1 تا 12 ساله: کودکان کوچکتر ممکن است تب داشته باشند که از بین نرود و وزن کم کنند.
• نوزادان: نوزاد آنطور که انتظار می رود رشد نمی کند یا وزن اضافه نمی کند. همچنین، نوزاد ممکن است علائمی از تورم در مایع اطراف مغز یا نخاع داشته باشد، از جمله:
• تنبل بودن یا عدم فعالیت
• به طور غیرمعمول شلوغ
• استفراغ
• تغذیه ضعیف
• نقطه نرم برآمده روی سر
• رفلکس های ضعیف

تشخیص بیماری سل:

برای تشخیص عفونت سل (TB)، پزشک معاینه ای را انجام می دهد که شامل موارد زیر است:

معاینه با گوشی پزشکی، بررسی غدد لنفاوی متورم، پرسش در مورد علائم.

آزمایشات سل:

پزشک آزمایش‌ هایی را تجویز می‌کند اگر:

• فرد مشکوک به سل است.
• فرد در معرض یک فرد مبتلا به بیماری سل فعال (TB) قرار گرفته است.
• خطرات سلامتی برای بیماری سل فعال دارد.

پزشک تعیین خواهد کرد که بهترین گزینه آزمایش پوست است یا آزمایش خون.

دو نوع آزمایش غربالگری برای سل وجود دارد: آزمایش پوستی توبرکولین مانتو (TST) و آزمایش خون، به نام سنجش آزادسازی گاما اینترفرون (IGRA).

تست پوست:

مقدار کمی از ماده ای به نام توبرکولین (مشتق پروتئین خالص (PPD)) درست زیر پوست در قسمت داخلی یک ساعد تزریق می شود. در عرض 48 تا 72 ساعت، یک پزشک یا پرستار بازو را از نظر تورم در محل تزریق بررسی می کند. اندازه پوست برجسته برای تعیین مثبت یا منفی آزمایش استفاده می شود.

این آزمایش نشان می دهد که آیا سیستم ایمنی بدن نسبت به سل واکنش نشان می دهد یا آنتی بادی تولید کرده است. یک آزمایش مثبت نشان می دهد که فرد احتمالاً عفونت سل غیر فعال یا بیماری سل فعال دارد. افرادی که واکسن سل انجام دادند، حتی اگر عفونت نداشته باشند، ممکن است آزمایش مثبت دریافت کنند.

تست منفی به این معنی است که بدن نسبت به آزمایش واکنش نشان نداده است. لزوماً به این معنی نیست که عفونت ندارید.

آزمایشات خون:

نمونه خون به آزمایشگاه ارسال می شود. یک آزمایش آزمایشگاهی نشان می دهد که آیا سلول های خاص سیستم ایمنی می توانند سل را “تشخیص دهند”. یک آزمایش مثبت نشان می دهد که عفونت سل غیر فعال یا بیماری سل فعال در بدن وجود دارد. سایر آزمایش‌ های نمونه خون می‌توانند به تشخیص اینکه آیا فرد بیماری فعال دارد یا خیر، کمک می کند.

نتیجه منفی به این معنی است که احتمالاً عفونت سل در بدن وجود ندارد.

آزمایش‌ های بیشتر برای تعیین اینکه آیا عفونت فعال است یا ریه‌ ها عفونی شدند عبارتند از:

• آزمایشات آزمایشگاهی بر روی خلط و مایع ریه.
• اشعه ایکس قفسه سینه.
• اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT).

اشعه ایکس:

اشعه ایکس قفسه سینه می تواند لکه های نامنظم را در ریه ها نشان دهد که نمونه ای از بیماری سل فعال است.

آزمایشات خلط:

پزشک ممکن است نمونه ای از خلط (مخاطی که هنگام سرفه بیرون می آید) را بگیرد. اگر بیماری سل فعال در ریه ها یا جعبه صوتی فعال وجود دارد، آزمایش های آزمایشگاهی می توانند باکتری را شناسایی کنند.

یک آزمایش آزمایشگاهی نسبتاً سریع می تواند تشخیص دهد که خلط احتمالاً دارای باکتری سل است یا خیر. اما ممکن است باکتری هایی با ویژگی های مشابه را نیز نشان دهد.

آزمایش آزمایشگاهی دیگر می تواند وجود باکتری سل را تایید کند. نتایج اغلب چندین هفته طول می کشد. یک آزمایش آزمایشگاهی همچنین می تواند تشخیص دهد که آیا این نوع باکتری مقاوم به دارو است یا خیر. این اطلاعات به پزشک کمک می کند تا بهترین درمان را انتخاب کند.

سایر آزمایشات آزمایشگاهی:

سایر آزمایشات آزمایشگاهی که ممکن است تجویز شوند عبارتند از:

• تست تنفس.
• با یک لوله مخصوص، خلط را از ریه ها خارج کنند.
• آزمایش ادرار.
• آزمایش مایع اطراف ستون فقرات و مغز به نام مایع مغزی نخاعی.

درمان سل:

اگر عفونت سل نهفته باشد، پزشک ممکن است درمان دارویی را آغاز کند. این امر به ویژه در مورد افراد مبتلا به HIV/AIDS یا سایر عواملی که خطر ابتلا به بیماری سل فعال را افزایش می دهند صادق است. اکثر عفونت های سل نهفته به مدت سه یا چهار ماه درمان می شوند.

بیماری سل فعال ممکن است به مدت چهار، شش یا نه ماه درمان شود. متخصصان درمان سل تعیین خواهند کرد که کدام دارو برای فرد بهترین است.

توصیه می شود ویزیت های منظم انجام شود تا روند بهبودی بررسی و عوارض جانبی چک شود.

رایج ترین داروهای سل:

اگر عفونت سل پنهان باشد، ممکن است نیاز به مصرف تنها یک یا دو نوع دارو وجود داشته باشد. بیماری سل فعال مستلزم مصرف چندین دارو است. داروهای رایج مورد استفاده برای درمان سل عبارتند از:

ایزونیازید (Isoniazid)، ریفامپین (Rifampin)، ریفابوتین (Mycobutin)، ریفاپنتین (Rifapentine)، پیرازین آمید (Pyrazinamide) و Myambutol ( Ethambutol).

توصیه می شود تمام داروهایی که پزشک تجویز می کند مصرف شود، در غیر این صورت همه باکتری ها از بین نمی روند.

در صورت ابتلا به سل مقاوم به دارو یا سایر عوارض ناشی از بیماری، ممکن است داروهای دیگری تجویز شود.

عوارض دارویی:

اکثر مردم می توانند داروهای سل را بدون عوارض جانبی جدی مصرف کنند. اگر عوارض جانبی جدی وجود داشته باشد، ممکن است پزشک از فرد بخواهد که مصرف دارو را متوقف کند و یا ممکن است دوز دارو را تغییر دهد.

در صورت تجربه هر یک از موارد زیر لازم است به پزشک مراجعه شود:

ناراحتی معده، استفراغ، بی اشتهایی، اسهال شدید، مدفوع با رنگ روشن، ادرار تیره، رنگ پوست یا چشم مایل به زرد، تغییرات در بینایی، سرگیجه یا مشکل در تعادل، گزگز در دست یا پا، کبودی یا خونریزی آسان، کاهش وزن بی دلیل، خستگی بی دلیل، غمگینی یا افسردگی، خارش پوست، زردی پوست یا چشم (یرقان)، کهیر و درد مفاصل.

به طور کلی سل عفونتی است که از طریق هوا پخش می شود. با وجود اینکه قابل درمان است، هنوز هم مسئول بسیاری از مرگ و میرها در سراسر جهان است. اگر ممکن است در معرض این بیماری قرار بگیرید یا علائم سل را داشته باشید، توصیه می شود به پزشک مراجعه شود.

مطالب مشابه:

عوامل ژنتیکی لوپوس

منابع: my.clevelandclinic ، mayoclinic