آزمایش فارماکوژنتیک چیست؟
فارماکوژنتیک (که فارماکوژنومیک نیز نامیده می شود) مطالعه‌ی چگونگی تأثیر ژن های فرد بر نحوه ی پاسخ بدن به داروهای خاص است. ژن های فرد از والدینتان به فرد منتقل می شوند. آن ها اطلاعاتی (به نام DNA) را حمل می کنند که بسیاری از ویژگی های فرد، مانند قد و رنگ چشم، را تعیین می کنند.
برخی از ژن ها همچنین بر نحوه ی استفاده و تجزیه ی داروها توسط بدن تأثیر می گذارند. تفاوت در این ژن ها می تواند دلیلی باشد که چرا برخی افراد ممکن است از یک داروی خاص سود ببرند، در حالی که برخی دیگر اصلاً سودی نبرند. ژن ها همچنین می توانند دلیلی باشند که چرا برخی افراد عوارض جانبی جدی از یک دارو را تجربه می‌کنند و برخی دیگر هیچ عارضه ای ندارند.
آزمایش فارماکوژنتیک اطلاعاتی در مورد ژن های فرد ارائه می‌دهد تا به پزشک فرد کمک کند دارو و دوز مناسبی را که “بهترین تناسب” برای فرد است، انتخاب کند. این آزمایش ها از نمونه ی بزاق (آب دهان)، خون یا سلول های گرفته شده از سواب گونه ی فرد استفاده می کنند.
آزمایش فارماکوژنتیک نوعی پزشکی دقیق است. پزشکی دقیق از اطلاعات مربوط به ژن ها، محیط و سبک زندگی فرد استفاده می‌کند تا مشخص کند کدام روش های درمان و پیشگیری از بیماری برای فرد بهترین کارایی را دارند.
این آزمایش برای چه مواردی استفاده می‌شود؟
آزمایش فارماکوژنتیک ممکن است برای موارد زیر استفاده شود:
- مشخص کردن اینکه آیا یک داروی خاص می تواند برای فرد مؤثر باشد یا خیر
- مشخص کردن اینکه به چه مقدار از دارو نیاز دارید
- پیش بینی اینکه آیا عوارض جانبی جدی از یک دارو خواهید داشت یا خیر
چرا به آزمایش فارماکوژنتیک نیاز دارم؟
پزشک ممکن است این آزمایش ها را قبل از شروع یک داروی خاص تجویز کند. اگر دارویی مصرف می‌کنید که مؤثر نیست و یا عوارض جانبی جدی ایجاد می‌کند، ممکن است به آزمایش فارماکوژنتیک نیاز داشته باشید.
آزمایش های فارماکوژنتیک برای همه ی داروها در دسترس نیستند. نمونه هایی از داروهای رایجی که آزمایش های فارماکوژنتیک دارند، عبارتند از:
- آباکاویر، داروی درمان HIV
- کاربامازپین، داروی درمان صرع
- تاموکسیفن، داروی درمان سرطان سینه
- وارفارین و کلوپیدوگرل، داروهای رقیق‌کننده‌ی خون
در طول آزمایش فارماکوژنتیک چه اتفاقی می‌افتد؟
آزمایش معمولاً روی خون، بزاق یا سواب دهانی انجام می شود.
برای آزمایش خون، یک متخصص نمونه گیر با استفاده از یک سوزن کوچک، نمونه خون را از رگ بازوی فرد می گیرد. پس از وارد شدن سوزن، مقدار کمی خون در یک لوله آزمایش یا ویال جمع آوری می شود. ممکن است هنگام ورود یا خروج سوزن کمی سوزش احساس کنید. این کار معمولاً کمتر از پنج دقیقه طول می کشد.
برای آزمایش بزاق معمولاً یا در یک لوله کوچک تف می‌کنید یا بزاق فرد با یک سواب یا پد مخصوص جمع آوری می شود.
برای سواب گونه، یک متخصص نمونه گیر به آرامی داخل گونه‌ی فرد را با یک سواب مخصوص می مالد.
آیا برای آماده شدن برای آزمایش باید کاری انجام دهم؟
معمولاً برای آزمایش خون نیازی به آمادگی خاصی ندارید. اگر آزمایش بزاق انجام می دهید، نباید به مدت 30 دقیقه قبل از آزمایش چیزی بخورید، بیاشامید، سیگار بکشید یا آدامس بجوید. اگر سواب گونه دارید، ممکن است از فرد خواسته شود ابتدا دهان خود را بشویید.
آیا خطراتی برای آزمایش وجود دارد؟
خطر انجام آزمایش خون بسیار کم است. ممکن است در محل ورود سوزن درد خفیف یا کبودی داشته باشید، اما بیشتر علائم به سرعت از بین می روند.
هیچ خطری برای انجام آزمایش بزاق یا سواب گونه وجود ندارد.
نتایج به چه معناست؟
نتایج آزمایش فرد هرگونه تغییر، به نام واریانت، در ژن مورد آزمایش را توصیف می‌کند. تغییرات در این ژن ها می تواند نشان دهد که چگونه داروهای خاص احتمالاً بر فرد تأثیر می گذارند. اما این تغییرات ژنی چیزی در مورد وضعیت سلامتی فرد نشان نمی دهد.
پزشک فرد از نتایج آزمایش فارماکوژنتیک همراه با سایر اطلاعات مربوط به وضعیت فرد برای توصیه درمان یا ایجاد تغییر در درمان فرد استفاده می‌کند. این شامل پیشنهاد نوع دارویی است که احتمالاً در بدن فرد بهترین عملکرد را دارد و اینکه چه مقدار باید مصرف کنید تا بیشترین سود را ببرید. نتایج آزمایش فرد همچنین ممکن است پیش بینی کند که آیا احتمالاً عوارض جانبی خواهید داشت یا خیر.
اگر نتایج آزمایش فرد نشان دهد که یک داروی خاص برای فرد مناسب نیست، پزشک درمان های دیگری را در نظر می‌گیرد که ممکن است به فرد کمک کند. برای اطلاع از اینکه چگونه نتایج آزمایش فرد ممکن است گزینه های درمانی فرد را تغییر دهد، با پزشک خود صحبت کنید.
محدودیت های فعلی آزمایش‌های فارماکوژنومیک عبارتند از:
- یک آزمایش فارماکوژنومیک واحد نمی تواند برای تعیین نحوه ی پاسخ فرد به همه ی داروها استفاده شود. تیم پزشکی فرد ممکن است یک پنل فارماکوژنومیک را سفارش دهد که ژن های متعددی را آزمایش می‌کند تا نحوه ی تجزیه داروهای خاص توسط بدن فرد را ارزیابی کند.
- آزمایش های فارماکوژنومیک برای همه ی داروها در دسترس نیستند. از آنجایی که آزمایش های فارماکوژنومیک فقط برای داروهای خاصی در دسترس هستند، تیم پزشکی فرد تعیین می‌کند که آیا قبل از شروع یک درمان خاص، نیاز به انجام آزمایش فارماکوژنومیک دارید یا خیر.
- در حال حاضر هیچ آزمایش فارماکوژنومیکی برای آسپرین وجود ندارد.
آیا چیز دیگری هست که باید در مورد آزمایش فارماکوژنتیک بدانم؟
آزمایش فارماکوژنتیک با آزمایش ژنتیک یکسان نیست. آزمایش های ژنتیکی که به دلایل سلامتی انجام می‌شوند می توانند به تشخیص بیماری ها کمک کنند. آن ها همچنین ممکن است اطلاعاتی در مورد خطر ابتلا به بیماری های خاص ارائه دهند. آزمایش فارماکوژنتیک نمی‌تواند هیچ بیماری را تشخیص دهد یا در مورد خطر ابتلا به آن‌ها به فرد اطلاعاتی بدهد.
به طور کلی:
فارماکوژنومیک بررسی می‌کند که چگونه تغییرات در ژن ها بر نحوه ی پاسخ افراد به داروها تأثیر می گذارد. دانشمندان می توانند از پروفایل ژنتیکی بیمار برای پیش بینی اثربخشی دارو، تعیین دوز مناسب و بهبود ایمنی بیمار استفاده کنند.
مطالب مشابه:
آزمایش ژنتیک
آزمایشات روتین سالانه
چگونه جواب آزمایش بخوانم و تفسیر کنم؟
آزمایش پلاکت چیست؟
آزمایش ژنتیک اوتیسم (ASD)
منابع: medlineplus, mayo
