سرطان کولورکتال و ژنتیک  

سرطان کولورکتال یا کولون (CRC) در روده بزرگ یا رکتوم ایجاد می شود. تخمین زده می شود که از هر 23 مرد 1 نفر، و از هر 25 زن نیز 1 نفر در مقطعی از زندگی به این بیماری مبتلا شوند. عوامل متعددی خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می دهند. آزمایشات ژنتیکی به یافتن تغییرات ژنی مرتبط با افزایش خطر ابتلا به CRC کمک می کنند.

آیا سرطان روده ی بزرگ دارای علت موروثی است؟

درحالی که اکثر موارد سرطان کولون و رکتوم جزء بیماری های ارثی، به معنای دریافت یک ژن جهش یافته از یکی از والدین ، محسوب نمی شوند اما؛ برخی از موارد ابتلا دارای دلیل مرتبط با ژن‌ها هستند.

ابتلا به این سرطان:

• 60-70 درصد موارد با منشا پراکنده (غیرارثی)
• 30-20 درصد موارد دارای علت خانوادگی
• 5-10 درصد موارد موروثی

سرطان کولون پراکنده (اسپورادیک یا غیر ارثی):

این بیماری شایع ترین نوع سرطان روده ی بزرگ است که شامل موارد زیر می باشد:

• ابتلا پس از 50 سالگی
• عدم وجود الگو خانوادگی روشن و واضح
• عدم وجود جهش ژنی موروثی

اغلب سرطان های روده بزرگ جزء این دسته و به شکل پراکنده هستند و به معنای سالم بودن ژن های فرد در ابتدا و ایجاد جهش های ژنتیکی درطول زمان (معمولا به دلیل سن و محیط) می باشند.

سرطان کولورکتال خانوادگی:

در اعضای یک خانواده می تواند عادات و رفتار مشابهی در ارتباط با تغذیه، سطح فعالیت و قرارگیری در معرض محیط وجود داشته باشد. این موضوع احتمال بروز خطرات مشابه ابتلا به سرطان کولورکتال را افزایش می دهد. درصورت ابتلا، یک خانواده به چند نوع سرطان یا وجود چندین عضو مبتلا به این بیماری درخانواده، این نوع خانوادگی می باشد.

علاوه براین، احتمال بروز چندین جهش ژنی نیز وجود دارد، که باعث افزایش خطر اندک می گردند. درحال حاضر این جهش های کم خطر ناشناخته هستند.

کدام یک از اعضای خانواده تحت تاثیر قرار می گیرند؟

اطلاع  از ابتلا اعضای خانواده به سرطان، نوع آن و سن تشخیص بسیار حائزاهمیت می باشد. احتمال ابتلا به سرطان به میزان ارتباط و تعامل با عضو بیمار خانواده و زمان تشخیص آن بستگی دارد.

بستگان درجه ی یک:

والدین، خواهر و برادر، فرزندان

بستگان درجه ی دو:

پدربزرگ و مادر بزرگ، خاله و عمه (و فرزندان آن ها)، دایی و عمو (و فرزندان آن ها)، خواهرزاده ها و برادرزاده ها، نوه ها

درصورت وجود سابقه ی سرطان در فرد یا هریک از بستگان بیولوژیکی پیش از 60 سالگی، ممکن است میزان خطر دوبرابر گردد. درصورت وجود سرطان در یکی از بستگان درجه ی یک ممکن است این خطر حتی بیشتر شود. بنابراین؛ آگاهی از سابقه ی خانوادگی در ابتلا به این بیماری حائز اهمیت می باشد.

دستورالعمل های غربالگری  درصورت سابقه‌ی خانوادگی:

توصیه ها در زمینه ی غربالگری برای هرکدام از افرادی که دارای جهش ژنی هستند و یا در معرض خطر متوسط ابتلا به سرطان کولون قرار دارند، متفاوت می باشد. با مراجعه به پزشک و مشاور ژنتیک می توان از پیشنهاداتی براساس سابقه ی خانوادگی و نتایج آزمایشات ژنتیک بهره مند شد.

زمان غربالگری CRC:

درصورت تشخیص سرطان کلورکتال دریکی از بستگان درجه ی یک پیش از سن 60 سالگی، یا دونفر از بستگان درجه ی یک در هر سنی، فرد می بایست درسن 40 سالگی و یا 10 سال زودتر از اولین سن تشخیص بیماری در خانواده، غربالگری انجام دهد.

به طورمثال، درصورت ابتلای مادر به CRC درسن 65 سالگی، فرد باید در سن 40 سالگی تحت انجام غربالگری قرار گیرد. درصورتی که این مسئله در مادر در سن 35 سالگی تشخیص داده شود، غربالگری فرد در سن 25 سالگی انجام می گیرد.

پس از انجام غربالگری اولیه احتمالا هر5 سال یکبار به انجام کولونوسکوپی نیاز است. لازم به ذکر است که درصورت انجام آزمایش ژنتیکی توسط اعضای خانواده، احتمال دارد پیشنهادات مربوط به غربالگری براساس نتایج آزمایش ها تغییر کند.

سرطان کولورکتال ارثی:

دراین حالت، منشا سرطان روده ی بزرگ و رکتوم یک جهش ژنی موروثی است. آگاهی نسبت به موروثی بودن این بیماری بسیار مهم است، چراکه میتواند در درک علت زمینه ای سرطان کولورکتال، احتمال ابتلا به انواع دیگر سرطان و احتمال وجود خطر در اعضای خانواده کمک نماید.

نحوه‌ی ایجاد سرطان کولورکتال موروثی:

سرطان کولورکتال درصورت انتقال یک جهش ژنی از طریق خانواده اتفاق می افتد و منجر به افزایش بالقوه و قابل توجه خطر ابتلا به سرطان در میان تمامی اعضای خانواده می گردد. درصورت وجود سابقه خانوادگی، آگاهی از علت جهش ژن ارثی برای پیروی کردن هریک از افراد خانواده از دستورالعمل ها، لازم می باشد.

انواع سرطان کولورکتال ارثی:

چندین نوع رایج از این نوع سرطان وجود دارد. که رایج ترین آن ها عبارتند از:

سندرم لینچ(یا سرطان کولون ارثی غیر پولیپوز):

سندرم لینچ شایع ترین سندرم ژنتیکی مرتبط با CRC است. افراد مبتلا به این سندرم در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به انواع دیگر سرطان نیز هستند و نیازمند نظارت و غربالگری مکرر هستند.

سندرم لینچ چیست؟

پولیپوز آدنوماتوز خانوادگی (FAP) و پولیپوز آدنوماتوز خانوادگی ضعیف شده(AFAP).

 دومین شکل شایع سرطان کولورکتال ارثی، پولیپ آدنوماتوز خانوادگی(FAP) می باشد. این حالت در هر 1 نفر از 10000 نفر رخ می دهد و با رشد صدها تا هزاران پولیپ (آدنوم) در روده بزرگ و اغلب در سنین پایین، تشخیص داده می شود.

درصورت عدم درمان، خطر ابتلا به سرطان کلورکتال 100 درصد است. پولیپ آدنوماتوز خانوادگی ضعیف (AFAP) شکل خفیف‌تری از FAP است که همچنان نسبت به متوسط جمعیت دارای خطر ابتلا به CRC است. ژن APC (پلیپوز کلی آدنوماتوز) با هردو حالات FAP و AFAP درارتباط است.

پولیپوز مرتبط با MUTYH (MAP):

جهش در ژن MUTYH باعث ایجاد MAP می شود. ازآنجایی که این بیماری دارای الگوی توارثی مغلوب است، والدین و فرزندان افراد مبتلا به MAP عموما تاحت تاثیر آن قرار نمی گیرند.

درصورت ابتلای یکی از اعضای خانواده به MAP، می بایست پزشک را در جریان قرار داد. این موضوع می تواند به معنای وجود خطر بالاتر (تاحدودی) برای سرطان روده ی بزرگ و کولونوسکوپی زودتر و مکرر باشد.

سندرم PEUTZ JEGHERS:

سندرم پتز-جگرز(PJS) یک احتلال ارثی نادر است که منجر به رشد پولیپ، لکه های تیره و افزایش برخی از سرطان‌ها می شود. این بیماران دچار جهش در ژن STK11/LKB1 هستند و نیازمند انجام آزمایش تشخیصی می باشند.

کولیت اولسراتیو:

از دیگر عوامل خطرزا برای سرطان کولورکتال می توان به کولیت اولسراتیو(UC) اشاره نمود. هر فرد مبتلا به UC می بایست دررابطه با انجام غربالگری های روتین سرطان روده ی بزرگ با پزشک مشورت نماید. UC  در میان خانواد ها شایع است و پزشکان اعتقاد دارند که دراین زمینه پیوند ژنتیک وجود دارد.

آزمایش ژنتیک:

تنها روش تشخیص سرطان روده بزرگ موروثی، انجام تست ژنتیکی است. تمام افرادی که شامل موارد زیر هستند،  می توانند کاندیدای تست ژنتیکی باشند:

• تشخیص سرطان کولون یا رکتوم پیش از 50 سالگی
• تشخیص سرطان آندومتر پیش از 50 سالگی
• سرطان های اولیه ی چندگانه یا سرطان دوطرفه (این سرطان درهردو اندام جفتی رخ می دهد، مثل هردو پستان، کلیه ها و تخمدان ها)
• وجود بیش از 3 عضو از خانواده که به نوعی از سرطان مرتبط با سندرم لینچ مبتلا هستند.
• ابتلا به بیش از 2 نوع سرطان مرتبط با سندرم لینچ در یک عضو خانواده
• نتیجه ی غیرطبیعی در آزمایش IHC برای پروتئین عدم تطابق ژنی در تومور
• تشخیص جهش ژنی درعضوی از خانواده
• برداشت بیش از 10 پولیپ از روده ی بزرگ در طول زندگی فرد یا وجود بیش از10 پولیپ در یکی از اعضای خانواده

مشاوره ی ژنتیک:

درصورت مشکوک بودن به وجود یک جهش سرطان موروثی معمولا پزشک معالج فرد موردنظر را به مشاور ژنتیک ارجاع می دهد. مشاوره ژنتیک یک فرآیند آموزشی است که درآن جزئیات چگونگی به ارث رسیدن سرطان و رشد آن در خانواده‌ها شرح داده می شود.

مطالب مشابه:

سرطان ژنیکولوژیک

سرطان روده بزرگ و رژیم غذایی

کولیت اولسراتیو در روده بزرگ

سرطان روده بزرگ و آمونیاک

سرطان رکتوم

منابع: fightcolorectalcancer, healthline