کمبود هورمون رشد (GHD)
کمبود هورمون رشد (GHD) یک بیماری نادر و قابل درمان است که باعث کوتاهی قد در کودکان و مشکلات متابولیکی در بزرگسالان میشود. GHD میتواند ناشی از جهش ژنتیکی یا آسیب به غده هیپوفیز شما باشد، که در آن غده هیپوفیز به اندازه کافی هورمون رشد (GH یا سوماتوتروپین) آزاد نمیکند. کودکان مبتلا به GHD با نسبتهای بدنی طبیعی، کوتاهتر از حد انتظار هستند.
هورمونها مواد شیمیایی هستند که با انتقال پیامها از طریق خون به اندامها، عضلات و سایر بافتها، عملکردهای مختلف بدن را هماهنگ میکنند. این سیگنالها به بدن میگویند چه کاری را چه زمانی انجام دهد.
غده هیپوفیز یک غده درونریز کوچک به اندازه نخود فرنگی است که در پایه مغز، زیر هیپوتالاموس قرار دارد. این غده از دو لوب تشکیل شده است: لوب قدامی (جلو) و لوب خلفی (عقب). لوب قدامی GH تولید میکند. در مجموع هشت هورمون آزاد میکند.
افراد مبتلا به کمبود هورمون رشد ممکن است کمکاری هیپوفیز داشته باشند و کمبود سایر هورمونهای هیپوفیز، از جمله موارد زیر را نیز داشته باشند:
- هورمون ضد ادراری (ADH یا وازوپرسین).
- هورمون محرک فولیکول.
- هورمون لوتئینی کننده.
- هورمون محرک تیروئید (TSH).
- هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH).
هورمون رشد چه کاری انجام میدهد؟
هورمون رشد (GH) بر روی بسیاری از قسمتهای بدن تأثیر میگذارد تا رشد کودکان را تقویت کند. این هورمون برای رشد طبیعی، استحکام عضلات و استخوانها و توزیع چربی بدن ضروری است.
پس از جوش خوردن صفحات رشد در استخوانهای شما (اپیفیز)، GH دیگر قد را افزایش نمیدهد، اما بدن هنوز به GH نیاز دارد. پس از پایان رشد، GH به حفظ ساختار طبیعی بدن و متابولیسم از جمله کمک به حفظ سطح گلوکز (قند) خون در محدوده سالم، کمک میکند.
اگر بدن هورمون رشد کافی نداشته باشد – چه در نوزاد، کودک یا بزرگسال – میتواند تأثیر زیادی بر بدن شما بگذارد، البته به روشهای مختلف با توجه به سن شما. در نوزادان و کودکان، GHD از رشد طبیعی جلوگیری میکند. در بزرگسالان، باعث مشکلات مختلفی از جمله افزایش چربی بدن و افزایش سطح قند خون میشود.
انواع مختلف کمبود هورمون رشد چیست؟
سه نوع اصلی کمبود هورمون رشد (GHD) وجود دارد، از جمله:
- کمبود هورمون رشد مادرزادی: کمبود هورمون رشد مادرزادی به این معنی است که از بدو تولد به دلیل جهش ژنتیکی (تغییر) یا مشکلات ساختاری در مغز کودک وجود دارد.
- کمبود هورمون رشد اکتسابی: اگر شروع آن در مراحل بعدی زندگی و در نتیجه آسیب به غده هیپوفیز باشد، کمبود هورمون رشد اکتسابی در نظر گرفته میشود. کودکان و بزرگسالان میتوانند GHD اکتسابی داشته باشند.
- کمبود هورمون رشد ایدیوپاتیک: در دنیای پزشکی، “ایدیوپاتیک” به این معنی است که علت شناخته شدهای وجود ندارد. برخی از موارد GHD علت ناشناختهای دارند.
کمبود هورمون رشد همچنین بر اساس سن شروع طبقهبندی میشود. اگر در زمان شروع بیماری کودک یا بزرگسال باشید، علائم و فرآیندهای تشخیص متفاوتی دارد.
علائم و نشانههای کمبود هورمون رشد (GHD):
با توجه به سن شروع بیماری متفاوت است.
علائم کمبود هورمون رشد در نوزادان و کودکان:
کمبود هورمون رشد (GHD) در نوزادان و کودکان منجر به رشد ضعیف میشود. نشانه اصلی GHD در کودکان، رشد آهسته قد هر سال پس از سومین سالگرد تولد کودک است. این بدان معناست که آنها سالانه کمتر از حدود ۱.۴ اینچ رشد میکنند.
سایر علائم GHD در کودکان و نوزادان عبارتند از:
- چهرهای جوانتر از آنچه برای سن آنها انتظار میرود.
- اختلال در رشد مو و ناخن.
- تأخیر در رشد دندان.
- تأخیر در بلوغ.
- سطح قند خون پایین (هیپوگلیسمی) در نوزادان و کودکان نوپا.
- آلت تناسلی بسیار کوچک (میکروآلت) در نوزادان پسر.
علائم کمبود هورمون رشد در بزرگسالان:
تشخیص علائم کمبود هورمون رشد در بزرگسالان میتواند دشوارتر باشد. علائم عبارتند از:
- کاهش احساس سلامتی.
- اضطراب و یا افسردگی.
- کاهش سطح انرژی.
- افزایش چربی بدن، به خصوص در اطراف شکم.
- کاهش تون عضلانی.
- کاهش تراکم استخوان، که منجر به پوکی استخوان میشود.
- مقاومت به انسولین، که میتواند منجر به دیابت نوع ۲ شود.
- افزایش سطح کلسترول LDL و تری گلیسیرید، که خطر ابتلا به بیماریهای قلبی را افزایش میدهد.
چه چیزی باعث کمبود هورمون رشد میشود؟
علل کمبود هورمون رشد (GHD) میتواند با توجه به سن شما در شروع بیماری متفاوت باشد. برخی از موارد GHD ایدیوپاتیک در نظر گرفته میشوند، به این معنی که علت بیماری قابل تعیین نیست.
علل کمبود مادرزادی هورمون رشد:
کمبود مادرزادی هورمون رشد (GHD) ناشی از یک جهش ژنتیکی است و ممکن است با مشکلات ساختار مغز یا ناهنجاریهای خط میانی صورت، مانند شکاف کام یا تک دندان پیشین مرکزی، مرتبط باشد.
دانشمندان چندین جهش ژنتیکی را شناسایی کردهاند، که باعث GHD میشوند، از جمله:
کمبود هورمون رشد ایزوله نوع IA: این جهش ژنتیکی منجر به کندی رشد جنین میشود و نوزاد در بدو تولد بسیار کوچکتر از حد انتظار است. افراد مبتلا به نوع IA معمولاً در ابتدا پاسخ طبیعی به درمان هورمون رشد مصنوعی (GH) دارند، اما سپس آنتیبادیهایی علیه این هورمون تولید میکنند. این امر از رشد جلوگیری میکند و منجر به قد بسیار کوتاه در بزرگسالی میشود.
کمبود هورمون رشد ایزوله نوع IB: این جهش ژنتیکی مشابه IA است، اما نوزاد در بدو تولد مقداری هورمون رشد طبیعی دارد و در طول زندگی خود به درمانهای هورمون رشد مصنوعی پاسخ میدهد.
کمبود هورمون رشد ایزوله نوع II: افراد مبتلا به نوع II سطح بسیار پایینی از هورمون رشد و قد کوتاه دارند که شدت آن متفاوت است. نارسایی رشد معمولاً در اوایل تا اواسط کودکی مشهود است. حدود نیمی از افراد مبتلا به نوع II، غده هیپوفیز توسعه نیافته (هیپوپلازی هیپوفیز) دارند.
کمبود هورمون رشد ایزوله نوع III: مانند نوع II، افراد مبتلا به نوع III سطح بسیار پایینی از هورمون رشد و قد کوتاه دارند که شدت آن متفاوت است. نارسایی رشد در نوع III معمولاً در اوایل تا اواسط کودکی مشهود است. افراد مبتلا به نوع III همچنین ممکن است سیستم ایمنی ضعیفی داشته باشند و مستعد ابتلا به عفونتهای مکرر باشند.
کمبود هورمون رشد ایزوله با توجه به نوع بیماری میتواند الگوهای وراثتی متفاوتی داشته باشد.
علل کمبود اکتسابی هورمون رشد:
موارد کمبود اکتسابی هورمون رشد (GHD) ناشی از آسیب به غده هیپوفیز است که بر توانایی آن در تولید و آزادسازی هورمون رشد تأثیر میگذارد. کودکان و بزرگسالان میتوانند به GHD اکتسابی مبتلا شوند.
آسیب هیپوفیز میتواند ناشی از شرایط یا موقعیتهای زیر باشد:
- آدنومای هیپوفیز (تومور خوشخیم).
- پرتودرمانی برای غده هیپوفیز یا نزدیک آن.
- آسیب شدید سر یا آسیب تروماتیک مغزی (TBI).
- کمبود جریان خون به غده هیپوفیز.
- آسیب تصادفی یا غیرقابل پیشگیری ناشی از جراحی مغز یا جراحی برای برداشتن آدنومای هیپوفیز.
- عفونت سیستم عصبی مرکزی.
- بیماریهای نفوذی، مانند هیستیوسیتوز سلول لانگرهانس، سارکوئیدوز و سل.
- تومورهای هیپوتالاموس که به غده هیپوفیز شما فشار میآورند.
کمبود هورمون رشد چگونه تشخیص داده میشود؟
تشخیص کمبود هورمون رشد (GHD) در کودکان اغلب در دو محدوده سنی رخ میدهد. محدوده سنی اول حدود ۵ سالگی است، زمانی که کودکان مدرسه را شروع میکنند. این به این دلیل است که والدین میتوانند راحتتر ببینند که قد فرزندشان در مقایسه با قد همکلاسیهایشان چگونه است. محدوده سنی دوم حدود ۱۰ تا ۱۳ سالگی در دختران و ۱۲ تا ۱۶ سالگی در پسران است که معمولاً محدودههای سنی شروع بلوغ هستند. تأخیر در بلوغ میتواند نشانه سوءظن به کمبود هورمون رشد باشد.
افزایش رشد مهمترین معیار در تشخیص کمبود هورمون رشد در کودکان است. سطح طبیعی رشد معمولاً از یک الگو پیروی میکند و اگر رشد در یک دوره شش تا دوازده ماهه ثبت شده در این محدودهها باشد، بعید است که آنها یک بیماری رشدی داشته باشند.
تشخیص کمبود هورمون رشد در بزرگسالان اغلب دشوار است، زیرا علائم آن نامحسوس و رایج است. این امر تشخیص آن را دشوارتر میکند.
چه آزمایشهایی برای تشخیص کمبود هورمون رشد انجام میشود؟
پزشکان با توجه به اینکه کودک یا بزرگسال هستید، از آزمایشهای مختلفی برای تشخیص کمبود هورمون رشد (GHD) استفاده میکنند.
آزمایشهای تشخیصی GHD برای کودکان:
پزشک، سابقه پزشکی و نمودارهای رشد او را بررسی میکند تا علائم اختلال رشد، عوامل خطر کمبود هورمون رشد و سایر شرایطی را که میتوانند بر رشد تأثیر بگذارند، بررسی کند.
سایر شرایط سلامتی که میتوانند بر رشد تأثیر بگذارند و از آن جلوگیری کنند، عبارتند از:
- کم کاری تیروئید.
- بلوغ دیررس.
- بیماری سلیاک.
- سوء تغذیه.
از آنجایی که سطح هورمون رشد در خون معمولاً در طول روز بسیار متفاوت است، یک آزمایش خون ساده نمیتواند کمبود GH را تعیین کند. به همین دلیل، پزشک ممکن است آزمایشهای زیر را برای کمک به تشخیص GHD و/ یا رد سایر شرایطی که بر رشد تأثیر میگذارند، تجویز کند:
عکسبرداری با اشعه ایکس: پزشک ممکن است برای بررسی رشد استخوان (سن استخوان) و ارزیابی پتانسیل رشد، عکسبرداری با اشعه ایکس از دست بیمار را تجویز کند.
آزمایش خون و سایر آزمایشهای آزمایشگاهی: برخی آزمایشهای خون میتوانند به رد سایر بیماریهای مؤثر بر رشد یا تشخیص کمبود هورمون رشد (GHD) کمک کنند. آزمایشهای خون خاص شامل فاکتور رشد شبه انسولین (IGF-1) و پروتئین متصل شونده به فاکتور رشد شبه انسولین-3 (IGFBP-3) است.
آزمایش تحریک هورمون رشد: این آزمایش اصلی است که پزشکان برای تشخیص کمبود هورمون رشد (GHD) استفاده میکنند. در طول آزمایش، فرزند داروهایی دریافت میکند که باید غده هیپوفیز او را برای ترشح هورمون رشد تحریک کنند. سپس پزشک نمونه خون او را برای اندازهگیری سطح هورمون رشد در خون او میگیرد و برای آزمایش به آزمایشگاه میفرستد. اگر نتایج آزمایش خون نشان دهد که سطح هورمون رشد او به سطح مورد انتظار نرسیده است، میتواند به این معنی باشد که غده هیپوفیز او به اندازه کافی هورمون رشد تولید نمیکند.
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI): پزشک ممکن است برای بررسی مشکلات غده هیپوفیز یا مغز، MRI (تصویربرداری) از سر را تجویز کند تا به تعیین علت کمبود هورمون رشد کمک کند.
آزمایشهای تشخیصی GHD برای بزرگسالان:
یکی از رایجترین آزمایشها برای تشخیص کمبود هورمون رشد در بزرگسالان، آزمایش تحمل انسولین است. انسولین هورمونی طبیعی است که لوزالمعده تولید میکند.
در طول این آزمایش، پزشک برای کاهش سطح قند خون، انسولین مصنوعی تزریق میکند. سپس نمونههای خون را گرفته و برای اندازهگیری میزان هورمون رشد در خون فرد به آزمایشگاه میفرستد.
وقتی بدن دچار افت قند خون (هیپوگلیسمی) میشود، به طور معمول هورمون رشد آزاد میکند. اگر آزمایش خون فرد سطح هورمون رشد پایینتر از حد معمول را نسبت به آنچه برای آزمایش تحمل انسولین انتظار میرود، نشان دهد، کمبود هورمون رشد تأیید میشود.
سایر آزمایشها ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- آزمایش تحریک گلوکاگون.
- آزمایش تحریک ماسیمورلین.
- آزمایش تحریک آرژنین.
- آزمایش تحریک کلونیدین.
درمان:
درمان کمبود هورمون رشد (GHD) در کودکان و بزرگسالان شامل تزریق هورمون رشد مصنوعی (هورمون رشد نوترکیب انسانی) در خانه است. افراد مبتلا به GHD اغلب به تزریق روزانه نیاز دارند.
درمان با هورمون رشد مصنوعی طولانی مدت است و اغلب چندین سال طول میکشد. مراجعه منظم به پزشک برای اطمینان از اثربخشی درمان و بررسی نیاز به تنظیم دوز دارو ضروری است.
اگر شما یا فرزندتان کمبود سایر هورمونهای هیپوفیز را دارید، شما یا فرزندتان نیز برای اصلاح این کمبودها به درمان نیاز خواهید داشت.
عوارض جانبی:
عوارض جانبی خفیف تا متوسط تزریق هورمون رشد برای درمان کمبود هورمون رشد (GHD) شایع نیست. این عوارض عبارتند از:
- سردرد.
- درد عضلانی یا درد مفاصل.
- کم کاری خفیف غده تیروئید.
- تورم دستها و پاها.
- پیشرفت انحنای ستون فقرات در افراد مبتلا به اسکولیوز.
عوارض جانبی نادر اما جدی درمان با هورمون رشد (GHD) عبارتند از:
- سردرد شدید همراه با مشکلات بینایی.
- دیسپلازی مفصل ران (زمانی که استخوان ران شما آنطور که باید با لگن شما جفت نمیشود).
- پانکراتیت (التهاب لوزالمعده).
اگر هر یک از این علائم را تجربه میکنید، مهم است که با پزشک خود صحبت کنید. ممکن است لازم باشد دوز داروی شما را تنظیم کنند.
به طور کلی
اگر متوجه کمبود رشد در فرزندتان شدید، مهم است که در اسرع وقت با پزشک خود صحبت کنید. اگرچه بعید است که کمبود هورمون رشد (GHD) علت آن باشد، اما هرگونه تغییر نگران کننده، ارزش بررسی دارد. افرادی که GHD آنها زود تشخیص داده میشود، بهترین روند را دارند و معمولاً زندگی سالمی دارند. اگر در مورد روند رشد فرزندتان سوالی دارید، حتما با پزشک در میان بگذارید.
مطالب مشابه:
عدم تعادل هورمونی
کمبود تستوسترون در مردان مسن
هورمون درمانی برای علائم یائسگی
آزمایش FSH (آزمایش هورمونی)
ملاج یا نقاط نرم سر نوزاد
منبع: my.clevelandclinic
