دیابت و نقایص مادرزادی
احتمال نقایص مادرزادی در نوزادان با مادران مبتلا به دیابت، به ویژه زنان وابسته به انسولین که ممکن است دو تا شش برابر بیشتر در معرض خطر نقایص مادرزادی باشند، بیشتر است. برخی از نقایص مادرزادی آنقدر جدی هستند که باعث مرگ جنین می شوند. نقایص مادرزادی معمولاً در سه ماهه اول بارداری ایجاد می شود.
دیابت چیست؟
در وضعیت دیابت بدن قادر به میزان کافی هورمون انسولین یا استفاده ی درست از آن نیست. انسولین هورمونی است که اجازه می دهد گلوکز (قند) وارد سلول ها شود تا به عنوان سوخت مورد استفاده قرار گیرد. وقتی گلوکز قادر نباشد به سول ها وارد شود، در خون تجمع می یابد. به این حالت هایپرگلیسمی یا قند خون بالا می گویند. آسیب ناشی از دیابت ناشی از اثرات هیپرگلیسمی بر سایر سیستم های اندام از جمله: چشم ها، کلیه ها، قلب، عروق خونی و اعصاب است. در اوایل دوران بارداری، هیپرگلیسمی می تواند منجر به نقایص مادرزادی گردد.
انواع دیابت:
سه نوع اساسی دیابت وجود دارد که عبارتند از:
دیابت نوع 1:
این نوع دیابت که دیابت ملیتوس وابسته به انسولین (IDDM) نیز نامیده می‌شود، یک اختلال خود ایمنی است که در آن سیستم ایمنی بدن، سلول‌های لوزالمعده که انسولین تولید می‌کنند را از بین می‌برد یا تلاش می‌کند تا از بین ببرد. دیابت نوع 1 معمولا در کودکان یا بزرگسالان جوان ایجاد می شود، اما می تواند در هر سنی آغاز شود.
دیابت نوع 2:
یک اختلال متابولیک ناشی از ناتوانی بدن در ساخت کافی یا استفاده صحیح از انسولین است. قبلاً به آن دیابت شیرین غیر وابسته به انسولین (NIDDM) می گفتند.
دیابت بارداری:
وضعیتی که در آن سطح گلوکز خون بالا می رود و سایر علائم دیابت در دوران بارداری در زنی که قبلاً دیابت تشخیص داده نشده است ظاهر می شود.
دیابت یک بیماری جدی است که در صورت عدم کنترل، می تواند برای زندگی تهدید کننده باشد. اغلب با عوارض طولانی مدتی همراه است که می تواند هر سیستم و قسمتی از بدن را تحت تاثیر قرار دهد. دیابت می تواند باعث اختلالات چشمی و نابینایی، بیماری قلبی، سکته مغزی، نارسایی کلیه، قطع عضو و آسیب عصبی شود.
در دیابت بارداری چه اتفاقی در بدن رخ می دهد؟
در دوران بارداری، جفت، جنین در حال رشد را با مواد مغذی و آب تامین می کند. جفت همچنین هورمون های مختلفی را برای حفظ بارداری تولید می کند. در اوایل بارداری، هورمون ها می توانند باعث افزایش ترشح انسولین و کاهش گلوکز تولید شده توسط کبد شوند که این موضوع ممکن است منجر به هیپوگلیسمی (سطح پایین گلوکز خون) شود. در بارداری بعدی، برخی از این هورمون ها (استروژن، کورتیزول و لاکتوژن جفت انسانی) می توانند اثر مسدود کننده‌ای بر روی انسولین داشته باشند، وضعیتی که مقاومت به انسولین نام دارد.
با رشد جفت، تعداد بیشتری از این هورمون ها تولید می شود و مقاومت به انسولین بیشتر می شود. به طور معمول، لوزالمعده قادر به تولید انسولین اضافی برای غلبه بر مقاومت به انسولین است، اما زمانی که تولید انسولین برای غلبه بر اثر هورمون های جفتی کافی نباشد، دیابت بارداری ایجاد می شود یا ممکن است دیابت بارداری بدتر شود.
دیابت در بارداری می تواند عواقب جدی برای مادر و جنین در حال رشد داشته باشد. شدت مشکلات اغلب به درجه بیماری دیابت مادر بستگی دارد، به خصوص اگر او دارای عوارض عروقی (رگ خونی) و کنترل ضعیف قند خون باشد.
دیابتی که در بارداری رخ می دهد اغلب بر اساس طبقه بندی White فهرست می شود:
دیابت بارداری زمانی که مادری که دیابت ندارد به دلیل هورمون های بارداری به انسولین مقاومت می کند.
- وابسته به غیر انسولین – کلاس A1 که با تغییر در رژیم غذایی قابل کنترل است.
- وابسته به انسولین – کلاس A2
دیابت قبل از بارداری زنانی که قبلاً دیابت وابسته به انسولین دارند و باردار می شوند.
- کلاس B – دیابت بعد از 20 سالگی، این بیماری کمتر از 10 سال است، بدون عوارض عروقی.
- کلاس C – دیابت بین 10 تا 19 سالگی یا فرد به مدت 10 تا 19 سال به این بیماری مبتلا بوده‌اند، بدون عوارض عروقی.
- کلاس D – دیابت قبل از 10 سالگی، بیش از 20 سال به این بیماری مبتلا شده‌اند، عوارض عروقی وجود دارد.
- کلاس F – زنان دیابتی مبتلا به بیماری کلیوی به نام نفروپاتی.
- کلاس R – زنان دیابتی مبتلا به رتینوپاتی (آسیب شبکیه).
- کلاس T – زنان دیابتی که تحت پیوند کلیه قرار گرفته‌اند.
- کلاس H – زنان دیابتی مبتلا به عروق کرونر یا سایر بیماری های قلبی.
کنترل دقیق دیابت در دوران بارداری برای مادر بسیار مهم است. به طور کلی، هرچه کنترل ضعیف‌تر گلوکز خون و شدت بیماری و عوارض آن بیشتر باشد، خطرات بارداری بیشتر می‌شود.
عوارض برای مادر مبتلا به دیابت در بارداری:
عوارض برای مادر به میزان نیاز به انسولین، شدت عوارض مرتبط با دیابت و کنترل قند خون بستگی دارد.
بیشتر عوارض در زنان مبتلا به دیابت قبل از بارداری رخ می دهد و زمانی که کنترل ضعیفی بر قند خون وجود داشته باشد این موضوع محتمل تر است. زنان ممکن است به تزریق انسولین مکرر نیاز داشته باشند. آنها ممکن است سطح گلوکز خون بسیار پایینی داشته باشند که در صورت عدم درمان می تواند تهدید کننده زندگی باشد، یا ممکن است به کتواسیدوز مبتلا شوند، وضعیتی که ناشی از سطوح بالای گلوکز خون است. کتواسیدوز نیز در صورت عدم درمان ممکن است تهدید کننده زندگی فرد باشد. مشخص نیست که آیا بارداری آسیب عروق خونی مرتبط با دیابت و تغییرات شبکیه را بدتر می کند یا اینکه باعث تغییر در عملکرد کلیه می شود.
عوارض برای جنین:
نوزادان مادران مبتلا به دیابت در معرض خطر بیشتری برای چندین مشکل هستند، به خصوص اگر سطح گلوکز خون به دقت کنترل نشود، از جمله موارد زیر:
نقایص مادرزادی:
احتمال نقایص مادرزادی در نوزادان با مادران دیابتی، به ویژه زنان وابسته به انسولین که ممکن است دو تا شش برابر بیشتر باشد. برخی از نقایص مادرزادی آنقدر جدی هستند که باعث مرگ جنین می شوند. نقایص مادرزادی معمولاً در سه ماهه اول بارداری ایجاد می شود. احتمال ابتلا به دیابت در زنان مبتلا به دیابت قبل از بارداری بیشتر است که ممکن است در این مدت تغییراتی در قند خون داشته باشند. به طور کلی، نقایص مادرزادی عمده ممکن است در حدود 5 تا 10 درصد از نوزادان متولد شده از زنان وابسته به انسولین رخ دهد. نقایص مادرزادی عمده ای که ممکن است در نوزادانی با مادران دیابتی رخ دهد شامل موارد زیر است:
- قلب و اتصال رگ های خونی
- ناهنجاری های مغز و ستون فقرات
- ادراری و کلیوی
- دستگاه گوارش
مرده زایی (مرگ جنین):
مرده زایی در زنان باردار مبتلا به دیابت بیشتر است. جنین ممکن است به دلیل گردش خون ضعیف یا شرایط دیگر مانند فشار خون بالا یا بیماری میکروواسکولار به کندی در رحم رشد کند که می تواند حاملگی دیابتی را دشوار کند. دلیل دقیق مرده زایی با دیابت ناشناخته است. خطر مرده زایی در زنان با کنترل ضعیف گلوکز خون و تغییرات عروق خونی افزایش می یابد.
ماکروزومی:
ماکروزومی به نوزادی اطلاق می شود که به طور قابل توجهی بزرگتر از حد طبیعی است. تمام مواد مغذی که جنین دریافت می کند مستقیماً از خون مادر می آید. اگر خون مادر بیش از حد گلوکز داشته باشد، لوزالمعده جنین سطوح بالای گلوکز را حس می کند و در تلاش برای استفاده از این گلوکز، انسولین بیشتری تولید می کند. جنین گلوکز اضافی را به چربی تبدیل می کند. حتی زمانی که مادر مبتلا به دیابت بارداری است، جنین قادر است تمام انسولین مورد نیاز خود را تولید کند. ترکیبی از سطوح بالای گلوکز خون مادر و سطوح بالای انسولین در جنین منجر به رسوب چربی زیادی می شود که باعث رشد بیش از حد جنین می شود.
آسیب زایمان:
آسیب هنگام تولد ممکن است به دلیل جثه بزرگ و دشواری تولد نوزاد رخ دهد.
هیپوگلیسمی:
هیپوگلیسمی سطح پایین گلوکز خون نوزاد بلافاصله پس از زایمان است. این مشکل در صورتی رخ می دهد که سطح گلوکز خون مادر به طور مداوم بالا باشد و باعث شود جنین سطح بالایی از انسولین در گردش خون داشته باشد. پس از زایمان، سطح انسولین کودک همچنان بالاست، اما دیگر سطح گلوکز بالای مادر را ندارد و در نتیجه سطح گلوکز خون نوزاد بسیار پایین می‌آید. سطح گلوکز خون نوزاد پس از تولد بررسی می شود و اگر سطح آن خیلی پایین باشد، ممکن است لازم باشد به نوزاد گلوکز وریدی داده‌شود.
دیسترس تنفسی (اشکال در تنفس):
انسولین یا گلوکز بیش از حد در سیستم نوزاد ممکن است بلوغ ریه را به تاخیر بیاندازد و باعث ایجاد مشکلات تنفسی در نوزادان شود. این احتمال در نوزادانی که قبل از هفته 37 بارداری به دنیا می آیند بیشتر است.
تشخیص:
زنان مبتلا به دیابت قبل از بارداری قبلاً تشخیص داده شده‌اند. باتوجه به شدت بیماری، ممکن است نیاز به مراقبت مداوم توسط پزشک و متخصص زنان و زایمان داشته باشند.
تقریباً تمام زنان باردار غیر دیابتی از نظر دیابت بارداری بین هفته های 24 تا 28 بارداری غربالگری می شوند. علاوه بر شرح حال کامل پزشکی و معاینه فیزیکی، آزمایش غربالگری گلوکز نیز انجام می شود که شامل مصرف یک نوشیدنی مخصوص گلوکز و سپس اندازه گیری سطح گلوکز پس از یک فاصله زمانی یک ساعته است.
اگر این آزمایش نشان دهنده افزایش سطح گلوکز خون باشد، تست تحمل گلوکز سه ساعته انجام می شود.
اگر نتایج آزمایش دوم در محدوده غیر طبیعی باشد، دیابت بارداری تشخیص داده‌می شود.
درمان:
پزشک درمان خاص دیابت را بر اساس موارد زیر تعیین می کند:
- سن، سلامت کلی و سابقه پزشکی
- وسعت بیماری
- تحمل فرد برای داروها، رویه ها یا درمان های خاص
- انتظارات برای مسیر بیماری
- نظر یا ترجیح فرد
درمان دیابت بر حفظ سطح گلوکز خون در محدوده طبیعی متمرکز است. درمان ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- رژیم غذایی ویژه با مقادیر کنترل شده کربوهیدرات
- ورزش
- پایش گلوکز خون
- تزریق انسولین
- برخی از داروهای هیپوگلیسمی خوراکی
- مدیریت دیابت در دوران بارداری
آزمایشات و نظارت ویژه جنین ممکن است برای افراد مبتلا به دیابت بارداری، به ویژه کسانی که انسولین مصرف می کنند (به دلیل افزایش خطر مرده زایی) مورد نیاز باشد.
این تست ها می تواند شامل موارد زیر باشد:
- شمارش حرکات جنین، شمارش تعداد حرکات یا ضربات در یک بازه زمانی مشخص و مشاهده تغییر در فعالیت.
- سونوگرافی برای مشاهده اندام های داخلی در حین عملکرد و ارزیابی جریان خون در عروق مختلف استفاده می شود.
- تست بدون استرس اندازه گیری ضربان قلب جنین در پاسخ به حرکات جنین.
- مشخصات بیوفیزیکی آزمایشی که از تست بدون استرس و سونوگرافی برای بررسی حرکات جنین، ضربان قلب و میزان مایع آمنیوتیک استفاده می کند.
- مطالعات جریان داپلر نوعی سونوگرافی که از امواج صوتی برای اندازه گیری جریان خون استفاده می کند.
نوزادان مادران دیابتی باتوجه به وزن تخمینی جنین و سلامت مادر ممکن است به شکل طبیعی یا سزارین به دنیا بیایند. آمنیوسنتز ممکن است در چند هفته آخر بارداری برای بررسی مایع آمنیوتیک از نظر بلوغ ریه جنین انجام شود، زیرا ریه‌ها در نوزادانی که مادرانشان دیابت دارند، کندتر رشد پیدا می کنند و بالغ می‌شوند. اگر ریه ها بالغ باشند، ممکن است برخی از مادران زایمان القایی داشته باشند یا باتوجه به وزن تخمینی جنین، زایمان سزارین انجام شود.
مطالب مشابه:
دیابت بارداری و مصرف انسولین
بررسی نقایص هنگام تولد
مراقبت های دوران بارداری
باید و نباید‌های بارداری پرخطر
مرده زایی چیست؟
منابع: chop, sciencedirect
