آزمایش هموگلوبین خون
آزمایش هموگلوبین مقدار هموگلوبین در خون شما را اندازه گیری میکند. هموگلوبین یکی از پروتئین های سلول های گلبول قرمز خون شما است که اکسیژن را به اندام ها و بافت های بدن شما میرساند و دی اکسید کربن را از اندام ها و بافت ها به ریه ها باز میگرداند.
اگر آزمایش هموگلوبین نشان بدهد که سطح هموگلوبین شما پایین تر از حد طبیعی است. بدین معنی است که تعداد گلبول های قرمز خون پایینی دارید (کم خونی). کم خونی میتواند دلایل مختلفی داشته باشد، از جمله کمبود ویتامین، خونریزی، و بیماری های مزمن.
اگر آزمایش هموگلوبین نشان دهد که سطح هموگلوبین خون شما بالاتر از حد طبیعی است. چندین علت بالقوه وجود دارد- اختلال خونی پلیسیتمیورا، زندگی در ارتفاعات بالا، سیگار کشیدن و کم آبی بدن.
دلیل انجام آزمایش هموگلوبین:
پزشک شما به چند دلیل ممکن است درخواست انجام آزمایش هموگلوبین بدهد:
-
برای بررسی سلامت عمومی شما:
پزشک شما ممکن است هموگلوبین خون را به عنوان بخشی از یک شمارش کامل خون در طول یک معاینه پزشکی معمول آزمایش کند تا سلامت عمومی شما و انواع اختلالات مانند کم خونی را بررسی کند.
-
برای تشخیص بیماری یا وضعیت های پزشکی مختلف:
اگر شما ضعف، خستگی، تنگی نفس، یا سرگیجه دارید ممکن است پزشک آزمایش هموگلوبین را درخواست کند. این علائم و نشانه ها ممکن است به کم خونی یا پلیسیتمیورا اشاره کنند. آزمایش هموگلوبین ممکن است به تشخیص این بیماری یا سایر شرایط پزشکی کمک کند.
-
برای مانیتورینگ یک وضعیت بالینی خاص:
اگر کم خونی یا پلیسیتمیورا شما تشخیص داده شده باشد، پزشک شما ممکن است از آزمایش هموگلوبین برای مانیتورینگ شرایط و ارائه درمان مناسب استفاده کند.
چطور برای آزمایش هموگلوبین آماده شوید؟
اگر نمونه خون شما فقط برای هموگلوبین آزمایش میشود، میتوانید قبل از آزمایش به طور معمول غذا بخورید و بنوشید. اگر نمونه خون شما برای آزمایش های دیگر استفاده میشود، ممکن است لازم باشد قبل از گرفتن نمونه، مدت زمان مشخصی ناشتا باشید. پزشک قبل از انجام آزمایش دستورات لازم را به شما خواهد داد.
نتایج:
محدوده سالم هموگلوبین عبارتند از:
- برای آقایان 2 تا 16.6 گرم در دسی لیتر.
- برای خانم ها 6 تا 15 گرم در دسیلیتر.
باید بدانید محدوده سلامت کودکان بر اساس سن و جنس متفاوت است. محدوده سطح هموگلوبین سالم ممکن است از یک عمل پزشکی به دیگری کمی متفاوت باشد.
نتایج کمتر از سطح طبیعی:
اگر سطح هموگلوبین شما کمتر از طبیعی باشد، شما کم خونی دارید. شکل های مختلفی از کم خونی وجود دارد، که هر کدام دلایل مختلفی دارند که میتواند شامل موارد زیر باشد:
- کمبود آهن
- کافی نبودن ویتامین B12
- کمبود فولات
- سرطان ها که بر مغز استخوان اثر میگذارند مانند لوسمی
- بیماری کلیوی
- بیماری کبدی
- کم کاری تیروئید
- تالاسمی – اختلالی ژنتیکی که باعث کاهش سطوح هموگلوبین و سلول های قرمز خون میشود.
اگر کم خونی شما قبلا تشخیص داده شده است، در صورتی که سطح هموگلوبین شما پایین تر از سطح طبیعی باشد ممکن است نشان دهنده نیاز به تغییر برنامه درمانی شما باشد.
نتایج بالاتر از سطح طبیعی:
اگر سطح هموگلوبین شما بالاتر از حد طبیعی باشد، ممکن است نتیجه موارد زیر باشد:
- پلیسیتمیورا – اختلالی خونی که در آن مغز استخوان شما تعداد زیادی گلبول قرمز میسازد.
- بیماری ریه
- کم آبی بدن
- زندگی در ارتفاعات بالا
- سیگار کشیدن شدید
- استفراغ بیش از حد
- ورزش بدنی شدید
اگر پلیسیتمیورا شما قبلا تشخیص داده شده باشد، سطح هموگلوبین بالا ممکن است نشاندهنده نیاز به تغییر برنامه درمانی شما باشد.
همچنین اگر سطح هموگلوبین شما کمتر یا بالاتر از حد طبیعی باشد، ممکن است پزشک بخواهد نتایج آزمایش هموگلوبین را همراه با سایر آزمایشات ارزیابی کند. یا ممکن است آزمایش های اضافی برای تعیین مراحل بعدی لازم باشد.
مشتقات هموگلوبین (Hemoglobin derivatives):
مشتقات هموگلوبین شکل های تغییر یافته هموگلوبین هستند.
نحوی انجام آزمایش مشتقات هموگلوبین:
این آزمایش با استفاده از یک سوزن کوچک برای جمع آوری نمونه خون از یکی از ورید یا شریان انجام میشود. نمونه ممکن است از ورید یا شریان مچ دست، کشاله ران یا بازو جمع آوری شود. قبل از خونگیری، ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی ممکن است گردش خون را در دست شما آزمایش کند (اگر محل مچ دست باش). پس از خونگیری، اگر برای چند دقیقه به محل خونگیری فشار وارد کنید خونریزی متوقف خواهد شد.
آیا برای آزمایش مشتقات هموگلوبین نیازی به آماده شدن خاصی است؟
نیاز نیست شما برای این آزمایش آماده سازی خاصی انجام دهید.
برای کودکان، ممکن است اگر نحوی انجام آزمایش و اینکه چرا باید آزمایش انجام شود را توضیح دهید، کودک کمتر مضطرب شود.
چرا باید این آزمایش انجام دهم؟
آزمایش کربوکسی هموگلوبین برای تشخیص مسمومیت با مونوکسیدکربن مورد استفاده قرار میگیرد. همچنین برای تشخیص تغییرات در هموگلوبین که ممکن است نتیجه استفاده از داروهای خاصی باشد، مورد استفاده قرار میگیرد. برخی داروها و ترکیبات میتوانند باعث تغییر هموگلوبین شوند و در نتیجه هموگلوبین به خوبی عمل نکند.
شکل های غیرطبیعی هموگلوبین عبارتند از:
- کربوکسی هموگلوبین: شکل غیرطبیعی هموگلوبین که به جای اتصال به اکسیژن یا دی اکسید کربن به مونوکسید کربن متصل میشود. مقادیر بالای این نوع هموگلوبین غیرطبیعی از جابجایی طبیعی اکسیژن در خون جلوگیری میکند.
- سولف هموگلوبین: شکل غیرطبیعی نادری از هموگلوبین که نمیتواند اکسیژن را حمل کند. ممکن است ناشی از داروهای خاصی مانند داپسون، متوکلوپرامید، نیترات ها یا سولفونامیدها باشد.
- مت هموگلوبین: مشکلی که زمانی رخ میدهد که آهن که بخشی از هموگلوبین است تغییر کند به طوری که اکسیژن را به خوبی حمل نمیکند. برخی از داروها و سایر ترکیبات مانند نیتریت ها که وارد جریان خون میشوند میتوانند باعث این مشکل شوند.
نتایج طبیعی:
مقادیر زیر نشان دهنده درصد مشتقات هموگلوبین بر اساس هموگلوبین کل است:
- کربوکسی هموگلوبین: کمتر از 5% (ولی ممکن است در افراد سیگاری بالاتر و حدود 9% باشد).
- مت هموگلوبین: کمتر از 2%
- سولف هموگلوبین: غیرقابل تشخیص
طیف مقدار طبیعی ممکن است میان آزمایشگاه های مختلف اندکی متفاوت باشد. در مورد نتایج آزمایش خود با پزشک متخصص خود صحبت کنید و از او بخواهید نتایج را برای شما تفسیر کند.
مثال های بالا اندازه گیری های رایج برای نتایج این آزمایش ها را نشان میدهند. برخی از آزمایشگاه ها از اندازه گیری های متفاوتی استفاده میکنند یا ممکن است نمونه های مختلفی را آزمایش کنند.
معنی نتایج غیرطبیعی چیست؟
سطوح بالای مشتقات هموگلوبین میتواند باعث مشکلات سلامتی عمده شود. تغییر اشکال هموگلوبین امکان جابجایی مناسب اکسیژن بین اندام های مختلف بدن و ریه را نمیدهد. این میتواند باعث مرگ بافت شود.
مقادیر زیر، به جز سولف هموگلوبین، نشان دهنده درصد مشتقات هموگلوبین بر اساس هموگلوبین کل است.
کربوکسی هموگلوبین:
10% تا 20%: علائم مسمومیت با مونوکسیدکربن ظاهر میشود.
30%: مسمومیت شدید با مونوکسیدکربن وجود دارد.
50% تا 80%: منجر به مسمومیت بالقوه کشنده با مونوکسید کربن میشود.
مت هموگلوبین:
10% تا 25%: منجر به رنگ پوست مایل به آبی (سیانوز) میشود
35% تا 40%: منجر به تنگی نفس و سردرد میشود.
بیش از 60%: منجر به بیحالی و گیجی میشود.
بیش از 70%: منجر به مرگ میشود.
سولف هموگلوبین:
مقادیر 10 گرم در هر دسیلیتر (g/dL) یا 6.2 میلیمول بر لیتر (mmol/L) باعث ایجاد پوست آبی رنگ به علت کمبود اکسیژن (سیانوز) میشود. ولی در اکثر موارد عوارض جدی و خطرناکی ایجاد نمیکند.
آزمایش الکتروفورز هموگلوبین:
الکتروفورز هموگلوبین سطوح انواع مختلف هموگلوبین در خون را اندازه گیری میکند.
آزمایش الکتروفورز هموگلوبین چطور انجام میشود؟
برای انجام این آزمایش نمونه خون مورد نیاز است. در آزمایشگاه، تکنسین نمونه خون را روی کاغذ مخصوص قرار میدهد و جریان الکتریکی اعمال میکند. هموگلوبین ها روی کاغذ حرکت میکنند و نوارهایی تشکیل میدهند که مقدار هر نوع هموگلوبین را نشان میدهد.
چطور برای این آزمایش آماده شویم؟
هیچ آماده سازی خاصی برای انجام این آزمایش نیاز نیست.
چرا باید این آزمایش را انجام دهیم؟
اگر پزشک مشکوک باشد که شما به اختلالی ناشی از اشکال غیرطبیعی هموگلوبین (هموگلوبینوپاتی) مبتلا هستید، ممکن است این آزمایش را انجام دهید.
انواع بسیار مختلفی از هموگلوبین (Hb) موجود است. شایع ترین نوع HbA، HbA2، HbE، HbF، HbS، HbC، HbH، و HbM است. بزرگسالان سالم فقط سطوح قابل توجهی از HbA و HbA2 دارند.
برخی افراد ممکن است مقادیر اندکی HbF داشته باشند. این نوع اصلی هموگلوبین در بدن نوزاد تازه متولد شده است. بیماری های خاصی با مقادیر بالای HbF مرتبط هستند (وقتی HbF بیش از 2% کل هموگلوبین باشد).
HbS شکل غیرطبیعی از هموگلوبین است که با کم خونی داسی شکل مرتبط است. در افراد مبتلا به این عارضه، سلول های قرمز خون برخی اوقات به شکل هلالی یا داسی شکل هستند. این سلول ها به راحتی تخریب میشوند یا میتوانند باعث انسداد عروق خونی کوچک شوند.
HbC شکل غیرطبیعی از هموگلوبین است که با تخریب بیش از حد گلبول های قرمز خون و کم خونی همولیتیک همراه است. علائم بسیار خفیف تر از آنمی سلول داسی شکل است.
سایر مولکول های غیرطبیعی Hb که کمتر رایج هستند باعث انواع دیگر کم خونی میشوند.
نتایج طبیعی:
در بزرگسالان، درصد طبیعی مولکول های هموگلوبین به صورت زیر است:
HbA: 95% تا 98% (0.95 تا 0.98)
HbA2: 2% تا 3% (0.02 تا 0.03)
HbE: غایب
HbF: 0.8% تا 2% (0.008 تا 0.02)
HbS: غایب
HbC: غایب
در نوزادان و کودکان، درصد طبیعی هموگلوبین HbF به صورت زیر است:
درصد HbF (تازه به دنیا آمده): 50% تا 80% (0.5 تا 0.8)
همچنین درصد HbF (6 ماهگی): 8%
HbF (بزرگتر از 6 ماه): 1% تا 2%
محدوده ی مقدار طبیعی ممکن است در میان آزمایشگاه های مختلف اندکی متفاوت باشد. برخی آزمایشگاه ها از اندازه گیری های مختلفی استفاده میکنند و ممکن است نمونه های مختلفی مورد آزمایش قرار دهند. در مورد تفسیر نتایج با پزشک خود صحبت کنید.
معنی نتایج غیرطبیعی چیست؟
سطوح قابل توجه هموگلوبین های غیرطبیعی ممکن است نشان دهنده ی:
- بیماری هموگلوبین C
- اختلال خونی ارثی که در آن بدن مقدار غیرطبیعی از برخی از مولکول های هموگلوبین تولید میکند (تالاسمی)
- هموگلوبینوپاتی های نادر
- کم خونی داسی شکل
اگر در عرض 12 هفته قبل از انجام این آزمایش شما تزریق خون داشته باشید ممکن است نتایج طبیعی یا غیرطبیعی کاذب داشته باشید.
سایر اسامی آزمایش:
الکتروفورز Hb، الکتروفورز Hgb، الکتروفورز- هموگلوبین، تالاسمی- الکتروفورز، سلول داسی- الکتروفورز، هموگلوبینوپاتی- الکتروفورز
مطالب مشابه:
